ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 362

ج: رسم همزه آغازین به صورت الف و یاء در حالی که تبدیل به همزه میانی شود

رسم همزه به صورت الف و یاء مشابه با رسم همزه به صورت الف و واو آمده است، جز اینکه همزه آغازین که به سبب تلفظ در کلام متصل، حکم همزه متوسط پیدا می‌کند، در هیچ موردی با الف و یاء نوشته نشده و مثالی مانند: (اولئک) ندارد. تنها اتصال بعضی از زواید به اول کلمه، عامل اساسی در پیدایش مثالهای این پدیده در اول کلمه است ولی وجود آن در آخر کلمه، به سبب اتصال به ضمایر می‌باشد و این در کنار عروض حالت میانی بودن به علت تلفظ در یک کلام متصل است.

مشهورترین مثال این پدیده کلمه (بأید) در سوره ذاریات (51/ 47) است: «و السماء بنینها بأیید و انا لموسعون» که در تمام مصاحف در اول کلمه دو یاء بعد از الف رسم شده است «1» رسم این کلمه توجه دانشمندان را به خود جلب کرده و بعضی از آنها مانند ابن خلدون را وادار کرده که آن را به خطای کاتب نسبت بدهند. البته بعضی از آنها هم تفسیر صحیح این پدیده را دریافته‌اند.

در کنار این مثال چندین کلمه با همان روش رسم شده است که از جمله آنهاست کلمه (إن) که فاء عطف با همزه استفهام به آن متصل شده باشد مانند (افإن) در سوره آل عمران (3/ 144) «افاین مات او قتل انقلبتم علی اعقابکم» و در سوره انبیاء (21/ 34) «افاین متّ فهم الخالدون» در این مثالها همزه مکسوره با یاء توأم با الف نوشته شده است. «2» و نیز کلمه بِأَیِّکُمُ در سوره قلم (68/ 6) «باییکم المفتون» با دو یاء پس از الف رسم شده است. «3»

مؤلف کتاب الهجاء گفته است: کلمه فَبِأَیِّ در سی و یک مورد در سوره الرحمن به صورت (فبایی) رسم شده «4» است و نیز کلمه بِأَیَّامِ در سوره ابراهیم (14/ 5) وَ ذَکِّرْهُمْ

__________________________________________________
(1) بنگرید به: ابن ابی داود، ص 112 و مهدوی، ص 98 و دانی: المقنع، ص 47، 90.
(2) بنگرید به: مهدوی، ص 97 و دانی: المقنع، ص 47 و 53.
(3) بنگرید به: ابن ابی داود، ص 115 و مهدوی، ص 68 و دانی: المقنع، ص 47 و 90.
(4) بنگرید به: الهجاء از یک نویسنده ناشناخته لوح 35 و نیز جامع الکلام فی رسم مصحف الامام از یک نویسنده ناشناخته در سوره الرحمن این کلمه را در مصحف جامع عمرو عاص در آخرین مورد از سوره الرحمن (55/ 77) با دو یاء دیدم و در موارد دیگر نتوانستم کیفیت رسم آن را به دست آورم چون در آن مصحف ساقط شده بود. ولی به احتمال قوی در آن موارد هم با دو یاء نوشته شده است چون در مورد آخر با دو یاء رسم شده و شایسته این است که هجای این کلمه در تمام موارد یکسان باشد به اضافه اینکه این موضوع در روایت هم نقل شده است.