ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 371

به سبب تلفظ در یک کلام متصل حکم همزه میانی پیدا کرده، به صواب نزدیکتر است از اینکه وجوه متعددی را در تفسیر یک پدیده که تاب تحمل بیش از یک وجه را ندارد، ذکر کنیم، چون همان یک وجه هم در میان وجوه و احتمالات گوناگونی که گفته شده است، گم می‌شود، و این همان کاری است که تنسی در توجیه یاء در مثالهایی مانند (افاین و نبأی) انجام داد و وجوه مختلفی را بیان کرد که بعضی از آنها درست بود، ولی قرار دادن احتمالات متعدد در یک سطح کار را در جزم به یکی از آنها دشوار می‌سازد. بعضی از آن وجوه شبیه وجوهی است که در توجیه واو در (ساوریکم) ذکر کرده است. اولین وجه از آن وجوه، این است که یاء جهت تقویت همزه اضافه شده است دیگری اینکه یاء دلالت به اشباع همزه دارد یا صورت حرکت آن است یا اصلا حرکت آن است یا بگوئیم که یاء به تنهایی صورت همزه است بنابر اینکه همزه وصل به ما بعد خود شود و در این حالت مانند همزه (لئن) می‌شود که همزه میانی است و الف برای تقویت همزه اضافه شده است.

احتمال ششم هم مانند احتمال قبلی است جز اینکه الف جهت دلالت بر اشباع حرکت قبلی اضافه شده است، و احتمال هفتم اینکه این دو با هم شکل همزه‌اند و با توجه به انفصال یا اتصال کلمه الف برای انفصال است که مطابق قیاس می‌باشد و یاء برای اتصال است که غیر قیاسی است. احتمال نهم اینکه هر دو، صورت همزه است الف برای قرائت همزه به حالت تحقیق است که اکثریت چنین می‌خوانند و یاء برای قرائت همزه به حالت تسهیل و تخفیف است که حمزه در حالت وقف چنین می‌خواند و ابو جعفر یزید بن قعقاع همیشه چنین می‌خواند. «1» همچنین تنسی در توجیه اثبات یاء در مثل (انای) شش احتمال ذکر کرده: اول اینکه یاء صورت همزه است بنابر اینکه وصل به ما بعد است و مانند همزه میانی است. دوم اینکه صورت حرکت همزه است. سوم اینکه خود حرکت است. چهارم اینکه یاء برای تقویت همزه اضافه شده است. پنجم اینکه یاء اضافه شده تا به اشباع حرکت دلالت کند.

ششم اینکه بنا بر تسهیل همزه، یاء صورت آن است. «2»

بعضی از این وجوه متعدد که تنسی در تفسیر اثبات یاء در مثالهای سابق ذکر کرد، انسان

__________________________________________________
(1) بنگرید به: الطراز فی شرح ضبط الخراز، برگ 76 ب.
(2) همان مصدر، برگ 77 ب.