ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 388

مانند (ءادم، ءازر، ءاخر، ءامن، ءاسن) و مانند آنها. «1» و این پدیده منحصر به اول کلمه نیست، بلکه هر جا که نیاز به نوشتن دو الف باشد، فقط یک الف می‌نویسند البته در اول کلمه بیشتر است، و اجتماع همزه با فتحه بلند مثالهای زیادی دارد.

4. عدم اثبات علامت فتحه بلند در بعضی از موارد

پدیده دیگری وجود دارد که مربوط به رسم همزه میانی است که به جهت تخفیف به فتحه بلند تبدیل شده است. پیش از این اشاره کردیم که علامت فتحه بلند در وسط کلمه در موارد بسیاری نوشته نمی‌شود. همزه‌ای که در حالت تخفیف تبدیل به فتحه بلند می‌شود نیز همین حالت را دارد که در موارد بسیاری حذف می‌شود، و از اینجاست که این پدیده از عوامل تعدد رسم همزه و رسم علامتی است که همزه پس از تخفیف تبدیل به آن می‌شود.

بعضی از مثالهای این پدیده پیش از این گذشت، مانند رسم کلمه یَسْتَأْخِرُونَ (7/ 34) با الف و «یستخرون» بدون الف. بیشترین موارد حذف الف جاهایی است که کلمات به خاطر الحاق حروف زاید، طولانی شده است، مانند: (استذنک، یستذنک، یستذنوه، استجره، استجرت، فادرتم).

در اثبات و حذف الف در بعضی از مثالها اختلاف شده است، مانند: (اطمنّوا، اشمزت، امتلت، اطمننتم) که در بعضی از مصاحف با الف و در بعضی دیگر بدون الف رسم شده است. «2»

این پدیده را در بعضی از مصاحف خطی قدیم می‌بینیم. در مصحف چاپی، الف در «یستخرون» در سوره نحل (16/ 62) و یونس (10/ 49) حذف شده و این در حالی است که مورد اول را در مصحف تاشکند و مورد دوم را در مصحف جامع عمرو با الف یَسْتَأْخِرُونَ می‌یابیم. و نیز در مصحف جامع عمرو بن عاص أَنْشَأْنا در سوره انبیاء (21/ 11) و فَأَنْشَأْنا در سوره مؤمنین (23/ 19) بدون الف نوشته شده است.

اگر همزه فتحه بلند داشته باشد و حرف پیش از آن ساکن باشد این همزه به جهت

__________________________________________________
(1) بنگرید به: مهدوی: ص 115 و دانی: المقنع، ص 24 و المحکم، 156 و عقیلی: لوح 3.
(2) بنگرید به: دانی: المقنع، ص 26- 25 و ما رغنی: ص 236- 235.