ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 396

شده است.

در مثالهای اخیر دیده می‌شود که در بعضی از آنها الف حفظ شده و تنها واو حذف گردیده و در بعضی دیگر علامت الف همراه با واو و یاء حذف شده است. پیش از این گفتیم که حذف علامت فتحه بلند وسطی در آن دوره بخصوص امر شایعی بوده، بخصوص هنگامی که کلمه به خاطر اتصال حروف زاید طولانی شود. ولی آمدن بعضی از مثالها با اثبات الف (اولیاهم، جزاه) یک تفسیر احتمالی را برای این پدیده به وجود می‌آورد و آن اینکه احتمال داده می‌شود این کلمات، مطابق با لهجه کسانی که کلمه مهموز را کوتاه و با قصر می‌خوانند، نوشته شده، «1» به گونه‌ای که آخر کلمه در تمام حالات اعراب با فتحه بلند ادا می‌شود و از اینجاست که بعضی از مثالها با اثبات الف و بعضی با حذف آن نوشته شده ولی در تلفظ ثابت است.

اینکه روایتی درباره قرائت این کلمات با قصر وارد نشده (تا آنجا که ما می‌دانیم) مانع از آن نیست که این قرائت در میان گروههایی از اهل حجاز شایع بوده باشد و از همین جهت رسم این کلمات بر حسب لهجه آنها بوده و این مربوط به زمانی می‌شود که هنوز قرآن کریم نازل نشده بود و چون کاتبان خواستند مصاحف را بنویسند همین صورتهای معروف کلمات را به کار بردند و تغییر تلفظ آنها را در نظر نگرفتند.

علاوه بر اینکه این لهجه مربوط به بعضی از عربهاست، قصر کلمه ممدود در بعضی از قرائتها در مثالهای مشابه آمده است. فراء می‌گوید: «قول خداوند: «و اتبعت ملة آباءی» (یوسف 12/ 38) با همزه و یاء آمده و اصحاب ما از اعمش چنین نقل کرده‌اند: «ملة ابای ابراهیم» و «دعای الّا فرار» (نوح 71/ 6) که به نصب یاء خوانده است چون او همزه را ترک می‌کند و ممدود را با قصر می‌خواند و مانند (محیای و هدای) می‌شود.» بنابراین، بعید نیست که آنچه ما در تفسیر این پدیده گفتیم درست باشد.