ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 42

چهارم: مکان و زمان رشد و تطور نگارش عربی‌

در پایان این بحث، لازم است که قضیه مهمی را در تاریخ نگارش عربی بررسی کنیم و آن، مکان و زمان رشد این کتابت و تکامل آن است و اینکه کتابت عربی از چه راهی وارد حجاز و قلب جزیرة العرب شد، زیرا اگر تا کنون، تطور کتابت عربی از کتابت نبطی مورد قبول همه است، در مورد مکان و زمان این تطور، میان پژوهشگران اختلاف وجود دارد که به دو دلیل است: «1» 1- اندک بودن سنگ نوشته‌های عرب جاهلی.

2- پیچیدگی خط عربی، نزد مورخان قدیم عرب و پراکندگی و تشویش روایات در این زمینه.

جز اینکه بررسی آنچه این نقوش اندک، به آن دلالت دارد و یاری جستن از آن، در روشن کردن وضع روایات عربی، ما را در جهت رسیدن به نتایج قابل قبولی که تا کنون به دست آمده تا حدی کمک می‌کند و ما همچنین در انتظار نقوش جدیدی هستیم که در آینده، در جزیرة العرب و اطراف آن به عمل آید.

بیشتر روایات عربی، بر انتقال کتابت از حیره به مکه، از طریق دومة الجندل «2» دلالت دارد.

روایت شده که عامر شعبی (19- 103 ق) گفته است: «3» «از مهاجران پرسیدیم که نوشتن را از کجا آموختید؟ گفتند: از اهل حیره و از اهل حیره پرسیدند که شما از کجا آموختید؟

گفتند: از اهل انبار.» این روایت از یحیی بن جعد، «4» از زیاد بن انعم معافری (متوفی حدود 100 ق) از ابن عباس «5» نیز روایت شده است. همچنین از اصمعی روایت شده که گفت: «6»

__________________________________________________
(1) خلیل یحیی نامی، ص 102 و نیز: 212. P، regniriD
(2) دومة الجندل، قلعه‌ها و روستاهایی میان شام و مدینه نزدیک دو کوه طی، در هفت منزلی دمشق است. بنگرید به: معجم البلدان، یاقوت حموی، ج 4، ص 106.
(3) ابن ابی داود، ص 4، دانی، المقنع فی معرفة مرسوم مصاحف اهل الامصار، دمشق، مکتب الدراسات الاسلامیة، 1940 م، ص 9، المحکم از همین نویسنده، ص 26.

(4). حمزه اصفهانی، ص 19.

(5). دانی المحکم، ص 26، سیوطی، المزهر، ج 2، ص 349.

(6). ابن رسته، الاعلاق النفیسه، مجلد 7، ص 192، ابن خلکان، ج 3، ص 30.