ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 472

با همه اینها، من درباره بحث از این موضوع که در این صفحات آمد، تردید داشتم و آن را جهت بیان حقایقی از تاریخ علامتهای حرکات در کتابت عربی و رسم مصحف آماده می‌کردم، ولی دیدم اقوالی که در کتابها راجع به این موضوع وجود دارد، به یک خبر صحیح و نظریه بی طرفانه مستند نیست و همین امر مرا وادار کرد که به طور اختصار در این صفحات محدود در این باره بحث کنم. معتقدم که دادن نظر قاطع درباره چیزی که همه وسایل لازم جهت بحث آن تکمیل نشده است، کاری دور از صواب است، چون می‌دانیم که بسیاری از تفاصیل به دست ما نرسیده است، هر کس به روایات منابع عربی در این موضوع که از اشخاص مورد اطمینان که خود در آن حوادث شریک بوده‌اند نقل شده قانع نباشد، نظریه بهتری ارائه کند که از آن پیروی کنیم.

سوم: رسم مصحف در میان روش نقطه گذاری گرد و اعراب مستطیل‌

در صفحات پیشین گذشت که دانشمندان سلف چگونه توانستند رسم عثمانی را در همان آغاز تکمیل کنند و برای نشان دادن حرکات دو روش پدید آورند: یکی به واسطه نقطه‌های گرد و دوم به واسطه علامتهای کوچک، و اگر روش اول با نام ابو الاسود و روش دوم با نام خلیل بن احمد مربوط است، استخدام آنها در مصاحف مخصوصا روش دوم به آسانی صورت نگرفت. اینک می‌خواهیم مراحل استخدام این دو روش را در مصحف با توجه به متون روایی و اسناد خطی، بررسی کنیم.

شاید به کارگیری نقطه‌های گرد جهت نشان دادن حرکات اعراب در مصحف پیش از درگذشت ابو الاسود انجام گرفته هر چند که محدود بوده باشد، زیرا معقول نیست که همه مصادر، این کار را به او نسبت بدهند ولی در زمان حیات او انجام نگرفته باشد.

دانی روایت می‌کند که عبد اللّه بن عمر (متوفی 73 یا 74 ه) نقطه گذاری مصاحف را ناپسند می‌دانست، «1» و ابو عبید از ابراهیم نقل می‌کند (شاید منظور، ابراهیم نخعی متوفی 96 هجری فقیه و مفتی اهل کوفه باشد) که او نقطه‌گذاری مصاحف را بدعی می‌شمرد و