ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 508

عربی از میان رفته جز در کاف آخر کلمه، ولی پیشینیان از آن بسیار سخن گفته‌اند به گونه‌ای که اهمیت آن کمتر از اعجام خالص نبوده است. آنها رقم را در نوشته‌های خود به جهت احتراز از خطا و تصحیف به کار برده‌اند.

اولا: نقطه‌های اعجام خالص‌

به نظر می‌رسد که نوع اول که ابن درستویه آن را نقطه خالص نام نهاد و به نقطه اعجام هم معروف است، پیش از استخدام رقم به کار می‌رفته است، وقتی کاتبان دیدند که دو یا سه حرف در کتاب شبیه هم هستند، خواستند آنها را از هم جدا کنند، لذا بعضی از آنها را نقطه گذاشتند و بعضی را مهمل گذاشتند، حرفی که نقطه داشت با نقطه و حرفی که نقطه نداشت با نداشتن نقطه مشخص می‌شد، و در آغاز کار به این فکر نبودند که تمام حروف مشابه را با علامتی مشخص کنند ولی بعدها که از اشتباه میان حرف نقطه دار با حرفی که نقطه ندارد، ترسیدند، حرف بدون نقطه را هم با علامتی مقید کردند و این همان است که ابن درستویه به آن «رقم» می‌گوید.

دانی گفته است که خلیل بن احمد پیشوای اهل لغت، حروف با نقطه و بدون نقطه را معین کرده و کیفیت آن را نیز مشخص نموده است. او گفته است «1»: «از خلیل بن احمد روایت شده که گفت: الف نقطه‌ای ندارد چون شبیه هیچ حرفی نیست.

باء نقطه‌ای در زیر دارد.

تاء دو نقطه در بالا دارد.

ثاء سه نقطه. در بالا.

جیم یک نقطه در زیر.

خاء یک نقطه در بالا.

ذال یک نقطه در بالا.

شین سه نقطه در بالا.

ضاد یک نقطه در بالا.