ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 516

شده که سه نقطه را روی دندانه‌های شین تقسیم کرده و در یک خط نوشته‌اند. آن را در برگی از یک مصحف در ضمن مجموعه (الوثائق الامویه) «1» می‌بینیم. همچنین آن را در کلمه (شاة) در برده اهنس می‌یابیم، و شاید قرار دادن سه نقطه شین در یک خط مستقیم، همان شکل اصلی و قدیمی آن باشد و شکل مثلث در دوره‌های بعدی بوده است، همان گونه که در کتاب غریب الحدیث خطی تألیف ابو عبید که در سال 311 ه نوشته شده و مصحف ابن بواب که در سال 391 ه نوشته شده، می‌بینیم، و شاید شکل مثلث با تطور خط بیشتر مناسب باشد چون به نرمی نزدیکتر است، همان گونه که در کتاب و مصحف دیده می‌شود و این روش همان نمونه شایع نقطه‌های شین است.

ثانیا: اعجام غیر خالص‌

نوع دوم از انواع زیادتی که به حروف ملحق می‌شود تا آن را از اشتباه به حروف دیگر حفظ کند، «رقم» است «2» و آن در نتیجه شدت علاقه دانشمندان عربی و ناسخان مصاحف و کتب به پرهیز از وقوع و خطا، به وجود آمده است. هر حرفی که مشابه آن نقطه گذاری شده است، مانند حاء، راء، سین، صاد، طاء و عین، علامتی بر آن گذاشته می‌شود تا بیشتر واضح گردد، ولی در علامتهای رقم اختلاف زیادی وجود دارد و نویسندگان نامه‌ها هیچ یک از آنها را به کار نمی‌برند و به نقطه گذاری از حروف مشابه اکتفا می‌کنند. «3» ولی در مواردی که احتیاج به دقت در ضبط الفاظ باشد، ناسخان آن را به کار می‌برند. ابن درستویه این دو روش را بهترین صورت تصویر کرده می‌گوید: «4» «بدان که بعضی از کاتبان هر یک از دو حرف مشابه را نقطه گذاری می‌کنند و هیچ کدام را مهمل نمی‌گذارند و به زیر راء و سین و

__________________________________________________
(1) همان، مصدر، شکل 47، ص 92.
(2) ابن منظور در لسان العرب می‌گوید: (ج 15، ص 139، ماده رقم) «رقم و ترقیم، نقطه گذاری نوشته است و گفته می‌شود: رقم الکتاب رقما یعنی آن را اعجام کرد و بیان نمود و «کتاب مرقوم» نوشته‌ای که حروف آن با علامتهایی نقطه گذاری شده است.
(3) سهل انگاری آنها در این حد هم متوقف نمی‌شود بلکه آنها باکی ندارند از اینکه نقطه گذاری حروفی را که همه آنها را نقطه می‌گذارند، ترک کنند البته این در حالتی است که اشتباهی در بین نباشد. ابن درستویه می‌گوید: (ص 53) «اگر بعضی از حروف استعمال شود به گونه‌ای که موجب اشتباه نشود و قبل و بعد به آن دلالت کند، در روش نویسندگان نامه‌ها، مهمل گذاشتن آن بهتر است ولی اثبات نقطه نزد اصحاب نحو و جملات غریب و شعر نکوتر و زیباتر است»
(4) کتاب الکتاب، ص 52.