ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 526

به هر حال ما در این صفحات سعی می‌کنیم که این علامتها را بررسی کنیم و سطور آنها را در مصاحف و نگارش عربی مورد توجه قرار بدهیم.

اولا: علامت همزه‌

به نظر می‌رسد که نگارش عربی در سالهای نخستین تاریخ اسلام و جلوتر از آن، مشکلی درباره همزه نداشته است، و ظاهر این است که مصحفهای عثمانی در حالی در حجاز نوشته شد که مردم برای همزه علامتی جز «الف» نمی‌شناختند، و شاید اصلا در آن زمان اصطلاح همزه را به کار نمی‌بردند و به طوری که در فصل قبلی گفتیم همان نام قدیمی را استعمال می‌کردند.

پس از آنکه مصاحف عثمانی به شهرهای اسلامی فرستاده شد، این مصاحف مورد اعتماد امّت اسلامی در تمام مناطق و شهرها واقع شد، و مردم نه تنها در الفاظ تلاوت بلکه حتی در رسم کلمات هم به آنها استناد می‌کردند. روزها به سرعت سپری شد و حادثه‌ای که قسمتی از آن را پیشتر گفتیم اتفاق افتاد و آن اینکه لغت عربی در جوامع جدید دستخوش اختلاط لغوی میان لهجه‌های عربی که میان ساکنان جزیرة العرب پراکنده بود گردید، و پدیده همزه یکی از جنبه‌های این اختلاط لغوی بود. در فصل سابق گفتیم که در عربی پدیده‌ای به نام همزه به وجود آمد و این پدیده در حرکت علمی و لغوی عراق نمود بیشتری پیدا کرد، چون دانشمندان به اخذ لغت از قبایل شرق جزیره و وسط آن روی آورده بودند و شهرهای عراق به طور مداوم و به صورت درهای باز با وسط جزیره ارتباط داشت و بسیاری از عربهای جزیره در آن ساکن شدند. در فصل سابق بعضی مطالب لازم را در این زمینه گفتیم و در اینجا فقط به ذکر نتیجه‌ای که به دست آمد اکتفا می‌کنیم، و آن اینکه رسم عثمانی مطابق با لهجه و قرائت اهل حجاز بود که همزه را در غیر اول کلمه می‌انداختند و همزه در رسم عثمانی فقط در اوایل کلمات نوشته می‌شد و با علامت الف نشان داده می‌شد و اما در وسط یا آخر کلمه واو و یاء و یا یکی از حرکتهای بلند، از لحاظ تلفظ و کتابت جایگزین همزه بود.

مصحفی وجود نداشت که مطابق با لهجه کسانی که همزه را به کار می‌بردند، نوشته شود (جز آنچه که درباره بعضی از مصاحف عبد اللّه نقل شده که گویا همیشه همزه به صورت