ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 545

635 هجری نوشته شده (موریتز لوح 88) اثری از علامت وصل نیست ولی این علامت در بیشتر نمونه‌های مصاحف که موریتز آورده و تاریخ آن به بعد از قرن هفتم می‌رسد دیده می‌شود.

5. علامت تنوین‌

تنوین، نون ساکنه‌ای است که به آخر آسمهای منصرف ملحق می‌شود اگر از الف و لام خالی باشد و به سوی اسم دیگری اضافه نشود. پیش از این گفتیم که کاتبان مصحف، تنوین را به صورت نون ننوشته‌اند و در حالت رفع و جر چیزی را اضافه نکرده‌اند، ولی در حالت نصب الفی اثبات کرده‌اند و آن الفی است که در حالت وقف ظاهر می‌شود. برای تشخیص کلمه‌ای که تنوین دارد از غیر آن ضروری بود که علامتی در آخر کلمه باشد و این ضرورت از همان آغاز احساس می‌شد و لذا می‌بینیم که ابو الاسود دئلی وقتی در مصحف نقطه گذاری اعراب را انجام داد، از اشاره به کلماتی که دارای تنوین هستند غافل نشد و به جای یک نقطه دو نقطه قرار داد: یکی برای تنوین و یکی برای حرکت، و در کنار نقطه حرکت نقطه‌ای هم برای تنوین قرار داد که در حالت نصب بالای حرف و در حالت رفع جلوی آن و در حالت کسر زیر آن گذارده می‌شود و این نقطه مانند حرکات به رنگ قرمز بود. «1»

وقتی خلیل علامتهای حرکات سه گانه را وضع کرد و کاتبان آنها را جایگزین نقطه‌های حرکات کردند این علامتها را در اشاره به تنوین به کار بردند و به جای دو نقطه دو علامت گذاشتند، ولی استعمال آنها در مصاحف در زمان خلیل یک باره انجام نگرفت بلکه تابع مراحل استعمال علامتهای حرکات در مصاحف بود بدان سان که در مبحث پیشین گذشت.

ابن درستویه گفته است: «تنوین پاره‌ای است که از نون و یا نقطه نون اخذ شده است.» «2»

ولی آنچه درباره ریشه علامت تنوین گفتیم، همان چیزی است که واقعیت روایات و اسناد خطی به آن دلالت دارد. وقتی ابو الاسود دئلی برای تنوین دو نقطه وضع کرده، خلیل نیز به جای دو نقطه دو علامت قرار داده است. «3» قلقشندی ذکر کرده که از متأخران کسانی هستند

__________________________________________________
(1) بنگرید به: دانی: المحکم، ص 58.
(2) کتاب الکتاب، ص 56.
(3) قلقشندی: ج 3، ص 165- 166.