ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 548

نظر می‌رسد که دو علامتی که بر حرکت و تنوین دلالت دارند به یک صورت به کار برده می‌شوند. من تمام مواردی را که در مصحفهای خطی با علامت گذاری خلیل اعراب گذاری شده بود ملاحظه کردم، اختلافی در آن ندیدم.

ثالثا: ضبط مواردی که هجای آن کاستی یا افزایش دارد

ثالثا: ضبط مواردی که هجای آن کاستی یا افزایش دارد

هیچ نگارشی وجود ندارد که علامتهای مکتوب آن با حروف منطوق آن مطابقت کامل داشته باشد (به طوری که در فصل مقدماتی بیان کردیم). کتابت عربی در دوره‌ای که مصاحف عثمانی در آن نسخه برداری شد، ویژگیهایی داشت که از جمله آنها این بود که علامت فتحه بلند در بسیاری از کلمات نوشته نمی‌شد و نیز علامت ضمه و کسره بلند وقتی با واو و یاء جمع می‌شدند، حذف می‌گردید و کتابت عربی در آن زمان حرکتهای کوتاه را نشان نمی‌داد و در مقابل آن بعضی از علامتها بود که به نظر زاید می‌رسید و تلفظ نمی‌شد، مانند الفی که پس از واو آخر کلمه نوشته می‌شد. و مانند نوشتن همزه در بعضی از موارد همراه با الف و یاء یا الف و واو، و نیز فتحه بلند که در بعضی از موارد به صورت یاء و واو نوشته می‌شد.

نقطه گذاران مصاحف توانستند نقص مربوط به حرکتهای کوتاه را با علامتهای خارجی برطرف سازند، ولی برطرف کردن نقص مربوط به علامتهای حرکات بلند و یا اضافه شدن الف و واو و یاء کار آسانی نبود که مثلا علامتهای حذف شده اضافه شوند و یا علامتهای زاید حذف شوند. همچنین آسان نبود در مواردی که فتحه بلند با واو و یاء نوشته شده بود آنها را تبدیل به الف کنند. برای همین بود که نقطه گذاران مصاحف بعضی از وسایلی را به کار گرفتند که خواننده را به علامت محذوف رهبری کند و علامت زاید را به او بشناساند و این باب را از متعلقات علم نقطه گذاری و ضبط مصاحف قرار دادند و لذا ابن وثیق می‌گوید: «1» «از چیزهایی که به ضبط دلالت دارد، نوشتن حروف حذف شده به رنگ قرمز است».

درباره چگونگی ضبط مواردی که هجای آن ناقص است، دانی فصولی را در کتاب