ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 572

ثانیا: گزینش و اثر آن در قرائتها

مصحف عثمانی به طوری که در مبحث سوم از فصل دوم گفتیم، مطابق با یک قرائت نوشته شده بود ولی خط آن احتمال بیش از یک قرائت را داشت، زیرا که نقطه‌گذاری و اعراب گذاری نشده بود. «1» و پس از آنکه مصاحف عثمانی به شهرها فرستاده شد اهل هر شهری از قرائت خود آن قسمت را که با خط مصحف موافق بود خواندند و آن قسمت که مخالف بود ترک کردند. «2» و به نظر می‌رسد کسانی که عثمان آنها را همراه با مصاحف فرستاده بود سعی نکردند که مردم را بر قرائت خودشان وادار کنند. ابو طاهر بن ابی هاشم (متوفی 349 ه) شاگرد ابن مجاهد گفته است: «3» «سبب اختلاف قرائتهای هفتگانه و غیر آنها این بود که در مناطقی که مصاحف را به آنجا فرستادند کسانی از صحابه بودند که مردم منطقه از او یاد گرفته بودند و مصاحف خالی از نقطه و اعراب بود. می‌گوید: اهل ناحیه‌ای بر قرائتی که از صحابه شنیده بودند، به شرط موافقت با خط مصحف ثابت ماندند و اگر مخالف خط مصحف بود ترک کردند و به دستور عثمان که صحابه با او موافق بودند عمل می‌کردند چون آن موافق با احتیاط در قرآن بود».

اگر مصحف عثمانی مطابق قرائت معینی نوشته شده، پس چرا آن را به طور مشخص در قرائت یک قاری و یا در شهری از شهرها نمی‌یابیم؟ بنابر آنچه گذشته می‌توان گفت که قرائت اهل مدینه در قرن اول هجری نزدیکترین قرائت به این قرائت بود و آن همان قرائتی بود که به قرائت عمومی و قرائت جماعت «4» شهرت داشت، «5» و به نظر می‌رسد که شیوه‌های این قرائت بتدریج از یاد رفت، چون پیشوایان قرائت بر اساتید بسیاری قرائت کرده بودند و از قرائتهای این اساتید قرائتی را بر می‌گزیدند و آن را ادامه می‌دادند، و این پدیده از همان آغاز به وجود آمد. ابن الجزری نقل می‌کند که ابن عباس (متوفی 68 ه) قرآن را طبق قرائت زید بن ثابت می‌خواند مگر هیجده حرف که آنها را از قرائت ابن مسعود اخذ کرده

__________________________________________________
(1) بنگرید به: مکی: الإبانة، ص 4.
(2) همان مصدر، ص 29.
(3) ابن حجر: فتح الباری، ج 10، ص 406 و بنگرید به مکی: الابانه، ص 14- 15.
(4) بنگرید به: زرکشی: ج 1، ص 237.
(5) ابوبکر باقلانی: ص 417.