ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 614

شهرهای اسلامی قرآن را مطابق آنچه که برای آنها روایت شده است و از صحابه‌ای که میان آنها زندگی می‌کردند حفظ کرده‌اند، می‌خوانند و در آن بسیاری از موارد رخصت حروف هفتگانه بوده است، ولی آنها قرآن را موافق با خط مصحف خواندند نه مخالف با آن، و این به جهت میل آنها به خارج نشدن از اجماع صحابه بود و برای همین است که تمام قرائتهایی که نقل آنها صحیح بوده و از رسم مصحف خارج نشده، به نوعی با رسم ارتباط داشته است و به طوری که پیش از این گفته شد، موافقت رسم یکی از شرایط قرائت صحیح گردید و بر ماست که ملاحظه کنیم تعیین قرائتی که مصحف بر اساس آن نوشته شده ممکن نیست، زیرا هر قرائتی که با رسم موافق باشد، ممکن است که همان قرائت مورد نظر باشد و موضوع انتخاب قرائتها در این کار تأثیر داشته است. مکی بن ابی طالب این قضیه را تفصیل داده و گفته است که مصحف بر یک حرف و قرائت نوشته شد، ولی خط آن احتمال چندین قرائت را دارد چون نقطه و ضبط نداشت، ولی ما این قرائت خاص را نمی‌شناسیم و لذا برای ما جایز است که قرآن را با قرائتی که روایت آن صحیح و در عین حال با خط مصحف مطابق باشد، بخوانیم تا هدف عثمان و پیروان او را دنبال کنیم. و شک نیست که بیش از یک تلفظ در هر حرفی مورد نظر عثمان نبوده، پس این افزایش را باید از باب حروف هفتگانه‌ای که قرآن بر اساس آن نازل شده دانست. آنگاه می‌گوید: «مسلمانان در پذیرش این قرائتها که با خط مصحف مخالف نیست اجماع کرده‌اند، و اگر قرائت بیش از یک وجه را ترک کنیم، شاید کسی بگوید آنچه ترک شده همان منظور عثمان بوده است» «1».

اولا: وجوه مخالف رسمی که جایز است و به طبیعت کتابت مربوط می‌شود

دانشمندان علم رسم و قرائت و علمای علوم عربی احساس کردند که هجای بعضی از کلمات در موارد بسیاری شامل علامتهای زایدی است که تلفظ نمی‌شود. و نیز شامل علامتهایی است که بر خلاف رسم آنها تلفظ می‌شود و حروفی است که تلفظ می‌شود ولی در کتابت علامتی ندارد و برای همین بود که آنها گفتند که باید از تلفظ روایت شده و