ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 621

همان گونه که حرف زاء از لحاظ (جر و همس) مقابل سین است همین طور مقابل صاد مهموسه صدایی از مخرج آن است که با جهر خوانده می‌شود و این همان چیزی است که گفته شد. ابن مجاهد از این پدیده به «فربه کردن صاد» یاد می‌کند و آنجا که درباره قرائتهای مختلف در کلمه (الصراط) بحث می‌کند، می‌گوید: «حمزه صاد را فربه می‌کرد و میان صاد و زاء تلفظ می‌نمود و این در کتابت ضبط نمی‌شود.» «1» و در کلمات دیگر صاد مهموسه به دال مجهوره متصل شده و صاد هم مجهور گردیده است و در کتابت عربی علامتی برای صاد مجهوره وجود ندارد چون آن یک حرف اصلی در لغت عربی نیست و بنابراین تلفظ این کلمات با صاد مجهوره از موارد مخالفت با رسم است که جایز می‌باشد چون تأثیر پذیری حروف در اثر مجاورت پدیده شناخته شده‌ای است که احتیاجی به تغییر علامت ندارد. مؤلف کتاب «المبانی» در مقدمه آن راجع به این موضوع سخن زیبایی دارد به این شرح «2»: عربها می‌گویند: (اهدنا الصراط) و صاد را تشبیه به سین و آن را اشمام به زاء می‌کنند و سین حمل به زاء می‌شود. و گفته شده هیچ کدام از زاء و سین صورت صاد را تغییر نمی‌دهند همان گونه که نون واقع قبل از باء در حالی که نون ساکن باشد، مانند (من بعد و العنبر) و مانند آنها، در این موارد، صدای نون شبیه صدای میم است ولی در خط استعمال ندارد و غلبه با نون است و همچنین است زاء و سین که صاد (الصراط) را در خط تغییر نمی‌دهند همان گونه که میم در کلمه (العنبر) حرف نون را تغییر نمی‌دهد و شکل آن در خط دلالت بر اصل آن می‌کند و صاد به نون شباهت پیدا کرده و به صورت مجهور خوانده می‌شود همان گونه که نون مجهور است.

ثانیا: وجوه مخالف رسم که جایز است و به طبیعت رابطه قرائتها با رسم و طبیعت رسم عثمانی بر می‌گردد

اشاره

ثانیا: وجوه مخالف رسم که جایز است و به طبیعت رابطه قرائتها با رسم و طبیعت رسم عثمانی بر می‌گردد

در کتابت عربی در زمان نسخه‌برداری مصاحف عثمانی میان حروفی که علامتهای مشابهی داشتند تشخیص داده نمی‌شد و همچنین علامتی برای حرکتهای کوتاه وجود

__________________________________________________
(1) السبعه، 106 و بنگرید به: 142.
(2) مقدمه کتاب المبانی، ص 147.