ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 627

ب: در زمینه حرکات‌

بارها گفته‌ایم که کتابت عربی هیچ گونه علامتی برای نشان دادن حرکات کوتاه نداشت و رسم عثمانی هم بر همین روال بود و ابو الاسود دئلی که علامتهایی را برای حرکات وضع کرد، در نیمه دوم قرن اول هجری این کار را انجام داد و دانشمندان که یکی از شرایط صحت قرائت را موافقت رسم عثمانی می‌دانند، منظورشان رسم عثمانی خالی از حرکات است و برای همین است که وجوه اختلاف در قرائتهای فراوان نقل شده آن هم به گونه‌ای که روایت آن صحیح و در سطح بالایی است.

از آنجا که لغت عربی و سایر لغات سامی معنای عمومی کلمه را مربوط به تعدادی از حروف صامت می‌کند و آنگاه در تغییر معانی کلمه ساخته شده از حروف صامت، به تغییر حرکات در صامت‌ها، تکیه می‌کند «1» لذا پدیده تغییر حرکات کوتاه قسمت مهمی از وجوه اختلاف در قرائتهای صحیح را که از پیشوایان فن در شهرها نقل شده تشکیل می‌دهد. ما در اینجا بعضی از مثالهایی را می‌آوریم تا میزان رخصتی را که طبیعت رسم عثمانی در نقل قرائتهای مختلف در زمینه حرکات کوتاه داده، معلوم شود. این اختلافها گاهی در حذف و گاهی در اثبات و گاهی در تغییر حرکات است.

از جمله مثالهای اثبات یا حذف حرکت کوتاه، موارد زیر است:

1. وَ لْیَحْکُمْ (مائده 5/ 47) حمزه با کسره لام و نصب میم خوانده و بقیه با سکون هر دو خوانده‌اند. «2»

2. وَ لِتُصْنَعَ (طه 20/ 39) ابو جعفر با سکون لام و جزم عین و بقیه با کسر لام و نصب خوانده‌اند. «3»

3. وَ لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ وَ لْیَطَّوَّفُوا (حج 22/ 29) ابن ذکوان هر دو کلمه را با کسره لام خوانده و بقیه آنها را ساکن خوانده‌اند و ابو بکر در وَ لْیُوفُوا واو را مفتوح و فاء را مشدّد روایت کرده است. «4»

__________________________________________________
(1) بنگرید به: دکتر عبد الصبور شاهین: القراءات، ص 283.
(2) ابن الجزری: النشر، ج 2، ص 254.
(3) همان مصدر، ج 2، ص 320.
(4) همان مصدر، ج 2، ص 326.