ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 84

می‌گفت: این آیه را در محلی که در آنجا چنین و چنان آمده، قرار بده. «1»

هم ابو عبید «2» و هم ابن ابی داود «3» از ابن عمر نقل می‌کنند که گفت: «پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلم از اینکه کسی با مصحف (و یا قرآن) به سرزمین دشمن مسافرت کند، نهی فرمود مبادا که به دست دشمن بیفتد» این روایت تنها با حمل صحیفه یا هر چیزی که قرآن در آن نوشته شده، جور در می‌آید چون پیامبر کسی را از حفظ قرآن نهی نکرده بود. «4»

مطلبی که در اینجا باید به آن توجه داشت این است که پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلم به آنچه صحابه از قرآن می‌نوشتند، مراجعه می‌کرد. از زید بن ثابت نقل شده است که می‌گفت: «5» «خدمت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلم وحی را می‌نوشتم و آن حضرت بر من املاء می‌کرد وقتی از نوشتن فارغ می‌شدم، می‌فرمود: بخوان. و من می‌خواندم اگر سقطی داشت اصلاح می‌نمود».

اگر این اخبار به چیزی دلالت کند، پیش از هر چیز به این دلالت می‌کند که پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلم در نظر داشت که همه قرآن ثبت شود تا از ضایع شدن و از بین رفتن آن جلوگیری شود.

بنابراین آن حضرت بدین گونه سنت جمع آوری و کتابت قرآن را پایه گذاری فرمود و به این کار فرمان داد و آن را بر کاتبان قرآن املاء کرد و آن حضرت از دنیا نرفت مگر اینکه گروهی از صحابه همه قرآن را حفظ کرده بودند و بقیه صحابه هم به طور متفرقه آن را حفظ کرده بودند و یا با آن آشنایی داشتند و مواضع آیات را می‌دانستند همان گونه که امروز کسی که حافظ قرآن نیست، مواضع همه آیات را می‌داند. «6»

علما تصریح کرده‌اند که همه قرآن در عهد پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلم در صحیفه‌ها و لوحها و برگهای

__________________________________________________
(1) ابو عبید: فضائل القرآن، و معالمه و ادبه، (خطی) دار الکتب المصریة شماره (20101 ب) لوح 35.
(2) همان مصدر لوح 11.
(3) المصاحف ص 179- 183 و بنگرید به: ابن قتیبه: عیون الاخبار، ج 2، ص 131.
(4) باقلانی (ابو بکر محمد بن الطیب: نکت الانتصار لنقل القرآن، اسکندریه، منشأة المعارف 1971 ص 256.
(5) صولی ص 165 (محمد بن یحیی صولی می‌گوید: ابو محمد عبد اللّه بن احمد بن عتاب و او از حسن بن عبد العزیز الجروی و او از عبد اللّه بن یحیی و او از نافع بن یزید و او از عقیل و او از ابن شهاب و او از سلیمان بن خارجه بن زید بن ثابت و او از پدرش و جدش نقل کرده است).
(6) ابو عمردانی: جامع البیان فی القراءات السبع المشهورة (خطی) دار الکتب المصریه، شماره (3 م قراءات) برگ 10 أ.