- ویژگیهای روش شهید صدر در بررسی مسأله مهدویت در کتاب بحث حول المهدی 1
- نگاهی تاریخی به کتاب نفیس بحث حول المهدی 1
- مهمترین دیدگاه های شهید صدر درباره مهدویت و امام مهدی 1
- نگاهی گذرا به محتوای اثر نفیس بحث حول المهدی 1
- مهدویت عقیدهای فرادینی 2
- مهدویت در گستره تاریخ بشری 2
- مهدویت در نگاه اسلام 2
- مهدویت و رهبری مبارزه با ستم 2
- مهدویت در نگاه دین 2
- کودکی و امامت 3
- راز طول عمر و فلسفه غیبت کبری 3
- پرسش‌های کلیدی 3
- آیا واقعاً امام مهدی وجود دارد؟ 3
- چرا امام مهدی ظهور نمیکند؟ 3
- پاورقی 4
- نقش یک فرد و چگونگی تحول بسیار بزرگ 4
نگاهی تاریخی به کتاب نفیس بحث حول المهدی
یکی از دست پروردگان استاد فرزانه آیه اللّه العظمی شهید سید محمد باقر صدر (قدس سره) جناب آیه اللّه سید محمد صدر می‌باشد، که پس از گذشت دو دهه از رحلت جانگداز و شهادت مظلومانه استاد عالی‌قدرش وی نیز به فیض شهادت نایل می‌گردد.ایشان سالیان درازی را در گردآوری یک مجموعه نفیس درباره امام زمان و حضرت مهدی (ع) سپری می‌کند و یک جلد را به تاریخ غیبت صغری و یک جلد را ویژه غیبت کبری و دو جلد را ویژه عصر ظهور و پس از ظهور قرار می‌دهد. وی برای این مجموعهِ نفیس که بسیار مفصّل و به گونه‌ای تحقیقی و تحلیلی است، مقدمه‌ای از استاد فرزانه آیت اللّه العظمی سید محمد باقر صدر درخواست می‌نماید.استاد نیز با مقدمه‌ای محققّانه و با نگاهی علمی فرامذهبی این (موسوعه) را زینت می‌بخشد.این مقّدمه با عنوان «بحث حول المهدی» به طور مستقل چاپ شد و با انتشار آن کتابی پر مایه و بسیار فشرده دربارهِ مهدویّت پا به عرصه وجود گذاشت. هم اکنون به بررسی این اثر نفیس پرداخته و امیدوارم که بتوانم قدمی - هر چند کوچک - در این وادی مقدس بردارم و یکی از وظایف خود را به ساحت مقدس حضرت بقیه اللّه الا‌عظم امام زمان (ارواحنا لتراب مقدمه الفداء) و شاگرد بزرگوار مکتبش استاد عالیقدرم، شهید فرزانه آیت اللّه العظمی سید محمد باقر صدر (قدس سره) ادا نمایم.این نوشتار بسیار فشرده از شهید صدر، دارای نکاتی ابتکاری بوده و ویژگی‌هایی منحصر به فرد دارد که شایسته بررسی و طرح می‌باشد. امید است که بتوانم گوشه‌ای از این ویژگی‌ها و نکات مهم را روشن گردانم و سهمی در وادی تحقیق و تأ‌لیف و ژرفنگری استاد فرزانه‌ام داشته باشم تا چهرهِ درخشان یکی از فشرده‌ترین آثار علمی دربارهِ امام مهدی (ع) که مقدمه‌ای زیبا بر مفصّل‌ترین اثر علمی معاصر بوده در حدّ توان در برابر دید افکار عاشقان و دوستداران صلح جهانی و عدالت همگانی تقدیم نمایم.امید است خداوند منّان این کم‌ترین را از گروه عدالت‌خواهان و عدالت‌پروران قرار دهد و چشمان بی‌فروغش را به دیدار آفتاب پرفروغ و زیبای مهدی آل محمد (ع) نورانی گرداند.آمین یا رب العالمین. [1] .
نگاهی گذرا به محتوای اثر نفیس بحث حول المهدی
این اثر نفیس از یک مقدمه و هفت بحث و یک خاتمه تشکیل می‌گردد.ایشان در مقدّمه‌ای بسیار مهم، به ریشه‌دار بودن گرایش و اعتقاد به اندیشه مهدویت پرداخته و نقش دین را به طور عام و دین اسلام را به طور خاص در طرح و تبلیغ این اندیشه و برکات آن توضیح داده است، وی هم‌چنین ویژگیهای منحصر به فرد اعتقاد شیعه دربارهِ امام مهدی (ع) را مورد بحث قرار داده است، سپس هفت سؤ‌ال اساسی درباره امام مهدی (ع) طرح کرده و انگیزه‌ها و علل طرح این پرسش‌ها را مورد اشاره و بحث قرار داده است.پرسش‌های هفتگانه که مهمترین پرسش‌های زنده که نقشی کلیدی در فهم صحیح مهدویّت در اسلام را دارند، در چند محور خلاصه می‌شوند:محور اول: (امکان و دلیل و راز) طول عمر امام مهدی (ع)؛محور دوم: (دلیل و علّت) امامت زود رس آن بزرگوار؛محور سوم: دلایل تولّد و غیبت و فلسفهِ غیبت امام زمان (ع)؛محور چهارم: (امکان و شیوهِ) ایجاد تغییر جهان شمول در روز موعود توسط یک فرد.در خاتمه: ویژگیهای موسوعه تاریخی امام مهدی (ع) توسط آیه‌اللّه سید محمد صدر تدوین شده و اهمیت آن، مورد اشاره قرار گرفته است. [2] هم‌چنین تاریخ دقیق شروع و ختم نوشتن این مقدمه گرانسنگ نیز ثبت شده است.این اثر نفیس به چندین زبان زنده دنیا ترجمه شده است، ولی تصور می‌شود که به دلیل فشردگی مطالب نیازمند شرح می‌باشد تا نکات ارزنده و نهفته آن آشکار گردد. [3] .تلاش ما در این جزوه بر این است که پیش‌درآمدی بر این بحث از دیدگاه شهید سید محمد باقر صدر داشته باشیم.
ویژگیهای روش شهید صدر در بررسی مسأله مهدویت در کتاب بحث حول المهدی
1. نگاه چند بُعدی به مسئله مهدویت‌مسئله مهدویّت یک مسئله اعتقادی، تاریخی، اجتماعی سیاسی، می‌باشد؛ به همین دلیل سؤ‌الات مورد انتخاب شهید صدر (ره) و پاسخ‌های ایشان ناظر به هر سه بعد بوده و با یک زاویه دید به این مسئله نگاه نکرده است.2. تشخیص دقیق مرکز بحث و اولویت دادن به بحث‌های کلیدی‌سؤ‌الات و پرسش‌ها دربارهِ امام مهدی (ع) بسیار متنوّع و زیاد می‌باشند، امّا این هفت سؤ‌ال انتخابی جنبهِ کلیدی دارند. بنابراین، برای یک جزوهِ مختصر و فشرده که راه را برای محقّقان و آیندگان باز می‌کند، بسیار بجا است که به سؤ‌الات کلیدی بپردازد.3. شیوهِ بدیع درایجاد انگیزه برای خواننده و پژوهشگراستفاده از شیوه طرح سؤ‌ال و پاسخ دادن به سؤ‌ال، اضافه بر ایجاد انگیزه مضاعف برای خواننده و جذابیت بحث، موضوع بحث را به طور دقیق طرّاحی می‌کند، جواب را به تناسب سؤ‌ال عرضه می‌نماید، و از حاشیه رفتن پرهیز می‌کند.4. نظم و دسته‌بندی مطالب در هر بحث‌آن‌چه در چینش سؤ‌الات نمایان است، دسته‌بندی بحث و نظم دادن به آن می‌باشد. منطقی فکرکردن و منطقی جواب دادن و داشتن نظم در تفکر، در بررسی مسایل امری مهم می‌باشد که در مجموعه تأ‌لیفات آیه اللّه العظمی شهید سید محمد باقر صدر (قدس سره) به چشم می‌خورد. تلاش ایشان در عموم نوشته‌ها و تأ‌لیفات در بارآوردن انسان‌هایی اندیشمند - که به طور نظام‌مند فکر کنند و بیندیشند - بسیار چشمگیر و تحسین‌برانگیز است و این رویّه کم نظیر می‌باشد.5. دقّت فوق‌العاده در طرح شبهه و در پاسخ شبهه‌شهید صدر شبهه را بسیار دقیق و عمیق مطرح می‌کند و چه بسا بهتر از طرّاح شبهه، شبهه را تقریر می‌نماید. این دقّت، انسان را به تعمّق در بررسی مسایل وادار می‌کند. ایشان قوی‌ترین و روشن‌ترین پاسخ را انتخاب و با بیانی شیوا مطلب خود را عرضه می‌کند. این‌گونه اِعمال دقت، مخاطب خود را فردی پویا و دقیق و همیشه یک قدم جلوتر از دیگران بارمی‌آورد.به همین دلیل مباحث کلامی شهید صدر در جرگه مباحث جدید کلامی و از نوع کلام جدید به شمار می‌رود. وی هم‌چنان که نگاه درون دینی خود را حفظ می‌نمود، همیشه نگاهی برون دینی نیز به مسایل داشت. و از این نظر پرورش یافتگان مکتب ایشان از لحاظ فکری و علمی بسیار قوی و توانمند می‌باشند. البته به شرط فهم و فراگیری دقیق آثار علمی شهید صدر و حرکت هم‌گام با افق‌های فکری او.6. سهل ممتنع‌بحث‌های شهید صدر - عموماً- و در این جزوه به طور خاص از نوع سهل ممتنع می‌باشد. بسیار عمیق و منطقی بودن در عین ساده بودن و تناسب داشتن با سطح‌های علمی متفاوت همراه با سلاست بیان و رسا بودن تعبیر کم‌نظیر یا بی‌نظیر است.7. توجه به مبانی مسلّم مکتب و حفظ اصالت و هویّت خود در برخورد با مسایل نو8. توان‌بخشی برای پاسخ دادن به شبهات مطرح نشده‌این ویژگی یکی از ویژگیهای تأ‌لیفات و آثار علمی ایشان تقویت اندیشه شاگردان و پیروان برای پاسخ‌گویی به شبهات است که از تلاش جدّی در نظریه‌پردازی و تحلیل‌های عالمانه و موشکافی مطالب سرچشمه می‌گیرد.بنابراین، جامعیت و چند بعدی بودن، و انسجام در افکار و اندیشه‌های مطرح شده بسیار چشمگیر می‌باشد. هم چنین نگاه کلامی - فلسفی، علمی، تاریخی و جامعه‌شناسانه در این کتاب قابل ملاحظه می‌باشد.9. تمثیل‌بهره‌برداری از مثال‌های قوی، ملموس و روشن برای تقریب مطالبِ معقول و ساده کردن مطالب عمیق قابل توجه می‌باشد.10. پرهیز از تعصب‌منطقی بودن و جهان شمولی شهید صدر، از او انسانی غیر متعصّب در طرح مطالب اعتقادی ساخته است و باعث شده تا آثار علمی او همیشه زنده، غیربومی و فرامذهبی می‌باشد.آن‌چه اشاره شد، برخی از ویژگیهای شهید صدر در آثار علمی مکتوب و مطبوع او است که این ویژگی‌ها به طور بسیار چشم‌گیری در بحث امام مهدی (ع) و مسئله مهدویت در کتاب «بحث حول المهدی» شهید صدر دیده می‌شود.
مهمترین دیدگاه های شهید صدر درباره مهدویت و امام مهدی
مهدویت و سنت‌های حاکم بر تاریخ
شهید صدر مقدمه بحث خود را با آیه پنجم سوره مبارکه قصص آغاز کرده است و ریشه‌دار بودن اعتقاد به مهدویت را در دیگر ادیان و عصر پیش از اسلام - همان‌طور که در مقدمه آن‌را مورد بحث و بهره برداری قرار داده - نشان داده است او با آیه‌ای قرآنی نظریهِ خود را مستند کرده و خاستگاه این عقیده دینی را در متن آفرینش و ارادهِ الهی و به صورتی قانونی مورد اشاره و توجه گذاشته است. ایشان معتقد است نتایج و افق‌های دور این حرکت اصلاحی جهانی - که بر دوش مستضعفان جهان قرار داده شده است - با بیانی روشن و قرآنی مورد تذکر و تأ‌مل قرار گرفته است.متن آیهِ شریفه چنین است:(و نرید ان نمنّ علی الذین استَضعِفوا فی الا‌رض و نجعلَهم ا‌ئمه و نجعلَهم الوارثین.) [4] .و ما می‌خواهیم بر کسانی‌که در زمین به استضعاف کشیده شده‌اند منّت بگذاریم و آنان‌را امامان و وارثان (زمین) قرار دهیم.این خواسته الهی که به صورت فعل مضارع استمراری مطرح شده است، نشانگر یک سنّت الهی و یک قانون فراگیر بوده و نتیجهِ آن به امامت رسیدن مستضعفان، به ارث رسیدن زمین به آن‌ها است که حاکمیت، لازمهِ امامت آنان است که با توجه به وراثت زمین تمام جهان تحت حاکمیت آنان درخواهد آمد.