- پيشگفتار 1
- برانگيختگي روحي و انقلاب عليه خود 1
- پيامدهاي روحي و اخلاقي نهضت عاشورا 1
- مقدمه 1
- اعتراض زيد بن ارقم 2
- تحولات سياسي و اجتماعي 2
- بروز اخلاق متعالي در جامعه 2
- برانگيختن روحيه مبارزه جويي و طرد اخلاق تسليم پذيري و يأس آفريني در ميان مسلمانان 2
- افشاگريها و پيام رسانيهاي بازماندگان واقعه 2
- قيام مردم (واقعه حره واقم) 3
- قيام توابين در كوفه 3
- قيام عبدالله بن عفيف ازدي 3
- فعاليتهاي حضرت زينب در مدينه 3
- جنبش مختار در كوفه 4
- تلاش براي گسترش قلمرو 4
- اتحاد اشراف كوفه و زبيريها عليه مختار 4
- خونخواهي از قاتلان امام حسين 4
- پيكار با عبيدالله بن زياد 4
- نقش موالي در جنبش مختار 5
- مهاجرت اعراب كوفي به ايران 5
- پاورقي 5
- موضع گيريهاي محمد حنفيه و ابن عباس 5
- ارزيابي شخصيت و قيام مختار 5
پيشگفتار
نهضت اصلاحي و مقدس امام حسين (ع) حادثه عظيم و اثرگذاري در تاريخ اسلام مي‌باشد كه از يك سو اوضاع سياسي و اجتماعي موجود را دستخوش تغييرات اساسي كرده و از سوي ديگر نتايج روحي و معنوي عميقي به جاي گذاشت.برانگيختگي روحي و انقلاب عليه خود، بروز اخلاق متعالي در جامعه و طرداخلاق تسليم‌پذيري و يأس، پيامدهاي مثبت قيام حسيني در جان افراد مي‌باشد.واز حيث سياسي و اجتماعي، بازتاب سريع قيام امام حسين (ع)، وقوع قيام‌هاو حركتهاي متعددي در شهرهاي اسلامي بود كه اوضاع نظام خلافت و اركان‌حكومت اموي را متزلزل كرد. نويسنده در اين مقاله سعي كرده است با رويكردي تاريخي اين حوادث را در قرن نخست پس از شهادت امام حسين (ع) تبيين نمايد. وي ابتدا به اعتراض زيد ابن‌ارقم در مجلس ابن‌زياد و نقش بسيار سازنده كاروان اسيران به‌ويژه امام سجاد (ع) و حضرت زينب (س) در گسترش و استمرار نهضت حسيني پرداخته، سپس قيام عبدالله بن عفيف ازدي، قيام مردم مدينه، قيام توابين و مختار در كوفه را به عنوان حركتهاي متأثر از نهضت امام حسين (ع) مورد بررسي قرار داده است.
مقدمه
قيام امام حسين (ع) از جمله نهضت‌هاي اصلاحي و مقدس در تاريخ اسلام مي‌باشد كه پيامدهاي گوناگوني را در عرصه‌هاي سياسي - اجتماعي، اخلاق و معنويت (انقلاب دروني)، و الهام‌بخشي و اثرگذاري (الگوسازي) در روند مبارزه مكتبي در پي داشته است. به عبارتي، اين قيام هم پيامدهاي آني داشت كه در جغرافياي حادثه يعني حوزه اصلي يا مركزي خلافت اسلامي (عراق، حجاز و شام) رخ نمود و اوضاع سياسي موجود را دستخوش تحولاتي قرار داد و هم از جنبه الهام‌بخشي و تأثيرگذاري، در قيام‌هاي بعدي و مبارزات تاريخي شيعه و علويان مؤثر بود. از طرفي اين قيام داراي نتايج روحي - رواني يا اخلاقي - معنوي مهمي بود كه در نوع خود بي‌نظير است. زيرا قيام كربلا توانست در جامعه اسلامي هم انقلاب دروني (تحول روحي) ايجاد كند و هم انقلاب بروني (حركتها و جنبش‌هاي سياسي) را دامن بزند. اين قيام در نوع خود از نظر خلق حماسه‌هاي بي‌بديل و نمايش هنرهاي جاودانه انساني و ظهور كمالات معنوي و تبليغ عملي رسالت الهي، بي‌همتاست. جلوه‌هاي ويژه بسيار و پيام‌هاي ناب فراوان دارد و تفسير بارزي است از انديشه متعالي حقيقت‌گرا در برابر تفكر مصلحت‌انديشانه و دنياگرايانه، تقابل دين‌محوري با حكومت‌خواهي و سياست‌زدگي و قدرت‌طلبي، رويارويي رهبري ديني با ملوكيت و اشرافيت قبيلگي و امارت دنيوي (عرفي).
پيامدهاي روحي و اخلاقي نهضت عاشورا
اشاره
مظلوميت قيام امام حسين (ع) و پيام‌رساني و آگاهي‌بخشي بازماندگان و حاملان رسالت عاشورايي موجب بروز يك تحول روحي و خوددرگيري اخلاقي در جان جماعت خفته آن روز گرديد، اگر چه در درازناي تاريخ نيز الگويي مؤثر در تصميم‌گيري‌هاي سرنوشت‌ساز بوده است. در بعد اخلاقي و روحي مي‌توان پيامدهاي زير را براي اين قيام مطرح نمود:
برانگيختگي روحي و انقلاب عليه خود
اين قيام توانست كه افراد را عليه خود بشوراند و آنها را از درون دچار تحول و برانگيختگي نمايد. وجدان خفته مردم سست‌عهد از نو بيدار شد و كوفيان از پيمان‌شكني خود تأسف خوردند. قيام عاشورا، موجي شديد از احساس گناه در وجدان مسلمانان برانگيخت كه از يك طرف شعله قيام و دست‌شستن از جان را در آنان برمي‌افروخت و از طرف ديگر، نفرت و دشمني با عاملان فاجعه را در آنان تقويت مي‌كرد.