در شعاع جانان صفحه 106

عتبات عالیات عراق، با درد فراق به قم باز آمدند و در حالی که از دریای بیکران و اقیانوس معرفت و ایمان و فقاهت فقهای دوران و نوابغ زمان و گنجینه های عرفان، اندوختهی فراوان و آموخته های تابان بهره مند شده بودند، قدم به سرزمین ایران، مهد شیعیان و دیار محبان و اقلیم دوستداران اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام نهادند.

مرحوم علامه با کوله باری از علم و هدف و شرف آمده بود و به مقام رفیع اجتهاد گام نهاد و چونان آفتابی بلند میدرخشید، اینک با جمع دانشی وافر و بینشی ماهر و ضمیری صافی و حاضر و کسب نور از بارگاه امام هدایت و درس آموزی از زعمای فقاهت، قدم به قم، شهر دیانت و قیام و شهادت نهاد، در حالی که از صدف خویش میدرخشید و در هدف خود میتابید و آفتاب سیمایش حوزه را نور میبخشید و مهتاب علمش اندیشه های مشتاق را به سوی خود میکشید. مرحوم علامه کسی نبود که به چند سال درس و بحث اکتفا نموده و در جستجوی کمال نباشد و یا در خیال مال و منال باشد؛ هیچ چیز به جز علوم و معارف الهی و معارف دینی و رعایت تقوا و درک محضر علما و فقها سیرابش نمیکرد.(1)

تدریس در کنار تحصیل

مرحوم علامه با حضور مجدد خود درشهر مقدس قم به ادامه تعلیم و تعلم در جوار نورانی کریمه اهل بیت علیهم السلام و محضر اعاظم قم پرداخت، تا بتواند اقیانوس بیکران فقه آل محمّد علیهم السلام و معارف آل الله را بپیماید و به ساحل سعادت و کمال برسد. ایشان میفرمود:

«در طول دوران تحصیل، همواره در کنار تحصیل و شرکت در دروس اساتید، خود نیز به تدریس علوم مختلف مشغول بودم،و هم در اصفهان و هم در قم، از مقدمات تا سطوح عالیه دروس حوزه را تدریس کردم و حتی در زمان حیات مرحوم آیت الله العظمی بروجردی یک ساعت قبل از شروع درس ایشان، در مسجد بالا سر، مکاسب و بعد از آن کفایه میگفتم که شاگردان من، الان خودشان، در مقامات مختلف علمی و اجتماعی