در شعاع جانان صفحه 121

دو برنامه علمیِ پیش روی ما

همه این کارها انجام شده است. دو کار مانده: یکی اینکه شیعه کتابهایی داشت که جوامع اوّلیه مثل کافی و آثار مرحوم صدوق و آثار مرحوم شیخ طوسی و مصادر دیگر را براساس آنها تألیف کردند. که ما هنوز اینها را به نام مصادر مینامیم و حال آنکه اینها نخستین مصادر نیستند. اینها جوامع اند، جوامع اولیه. مثلاً کتاب «محاسن» برقی، این اصل اولیه است. کتاب «عیاشی» از اصول اولیه است. حالا کاری ندارم که از نظر سند، روایت تمام یا ناتمام است. کتاب مؤمن و کتاب زهد حسین بن سعید، از اصول اوّلیه اند. معروف است که میگویند اصول أربع مأه. ولی کسی تا به حال تحقیق جامع ارائه نکرده است که این اصول به چه نامی است و صاحبانش کیانند؟ همین گفته شده است اربع مأه، ولی در مقام احصاء که در آمده اند، به صد تا نرسیده اند، ولی من الان این اصول را فهرست کرده ام که تعریف کردیم، مقدمه این کار دو سال طول کشیده است. فهرست اصول را تا این زمان که به حرف «عین» رسیده ایم، حدود نهصد اصل را تا این ساعت نوشتهایم. آیا سراغ دارید کسی این کار را کرده باشد؟

بعد یک نگرش بعدی میشود، بعد تطبیق میکنیم که آیا صاحب این اصل، از اصحاب حضرت صادق علیه السلام است و اصحاب امامهای دیگر؟ و آیا اصل او موجود است؟ یا باید روایات آن، از همین کتاب کافی و امثال آن استخراج شود؟ این اصل که تمام شد، اصل دیگر. خوب دقت بفرمایید به این نکته لطیف. اتحادی را که ما بین این اسامی و جوامع برقرار ساخته ایم، یک کتاب را میطلبد و ما انجام دادهایم. دو سال است مشغول این کاریم که کتاب را با اختلاف نسخ در سند، بازسازی میکنیم. یعنی یک نسخه نوشته است، «بن عثمان»، نسخه دیگر آن نوشته است «بن وهب» که میشود راوی فرق میکند. معاویه بن عثمان، ابن عثمان، با آن فرق این کیست؟. یک کتاب درباره این نوشته ایم که اختلاف این عبارات به ترتیب کتاب «جامع الأحادیث» آقای بروجردی حلّ شود. اختلاف سند یعنی ضبط و اختلاف نسخ و کتب درباره این راوی، که بالاخره این سند چیست و صحیح آن کدام است؟ گمان میکنم که این کتاب خوبی بشود.