در شعاع جانان صفحه 173

عسکری علیهم السلام را در اختیار دارند، به گفته ایشان این سه جزء کلاً مفقود است.(1) و آنچه موجود است تفاوت زیادی از نظر حجم با بحارالانوار ندارد.

صاحب اعیان الشیعه نیز به بیشتری عوالم نسبت به بحارالانوار اشاره کرده است، اما اضافه می کند که تنها 54 جلد آن موجود است.(2) اما میرزای نوری می نویسد: عوالم همان بحارالانوار استاد بزرگ اوست(3) و به نظر نگارنده نیز کلام میرزا به واقع نزدیکتر است.

در هر صورت با توجه به اینکه تحقیق و انتشار این کتاب توسط مؤسسه الامام المهدی علیه السلام با جدیت پیگیری می شود و نسخه های خطی این کتاب نیز در دست محققین این مجموعه است، بحث در این باره نیازی به تطویل کلام ندارد و ان شاءالله تمام نسخه های آن به طور محقق در اختیار عموم قرار می گیرد.

مقایسه محتوای عوالم و بحار

نکته اساسی مقایسه بین این دو مجموعه روایی است؛ با اینکه حجم دو مجموعه تفاوت چندانی با هم ندارد و بحرانی نیز قطعاً در جریان تألیف بحار قرار داشته است، چه انگیزه ای زمینه تحمل به رنج تألیف این مجموعه را بر وی هموار کرده است؛ در این زمینه ترجمه نویسان یاد شده دیدگاه یکسانی ندارند. میرزای نوری «عوالم» را «بحار»ی دیگر می داند، مگر آنکه بحرانی آن را صورتی دیگر بخشیده است(4) و صاحب طبقات اعلام الشیعه در توضیح این کلام نوری می نویسد:

عوالم از جهت اخباری گری شدیدتر است و از بحارالانوار، اکثر معارف عقلیه را حذف کرده است.(5)

1- برای تکمیل این مجموعه آیت الله موحد ابطحی خود به نگارش این مجلدات مبادرت ورزیده است که جزء مربوط به امام جواد علیه السلام در بیش از هفتصد صفحه منتشر شده است.
2- اعیان الشیعه، ج8، ص87.
3- فیض القدسی، بحارالانوار 102 / 98.
4- فیض القدسی، طبع فی البحار، ج102، ص98.
5- طبقات اعلام الشیعه، ج6، ص452.