سیمای صالحان در قرآن صفحه 30

انسان کیست و بهای خرید وی چیست؟ پاسخ این پرسش در قرآن چنین آمده است: «إنَّ اللّه َ اشْتَری مِنَ المؤمنینَ أنْفُسَهُم؛ خداوند جان مؤمنان را خریده است». (توبه: 110)

در زمینه خودشناسی، با استناد به آیه های قرآن، به سه عنوان می توان پرداخت:

الف) خودیابی

الف) خودیابی

بنابر کلام الهی، همه انسان ها در زیانند، جز مؤمنان ره یافته: «إِنَّ الاْءِنسَانَ لَفِی خُسْرٍ إِلاَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ». (عصر: 1 و 2)

قرآن در جای دیگر، موارد زیان را روشن کرده است و زیان به خویشتن را آشکارترین زیان می داند.(1) بنابراین، مؤمنان شایسته کسانی اند که از «خودزیانی» به دورند. اکنون پرسش این است که زیان چیست و مگر ممکن است کسی به خودش زیان بزند؟ مفسران، «خسران» را از دست دادن سرمایه معنا کرده اند(2) و سرمایه انسان، چیزی نیست جز خودش. بنابراین، خودزیانی، کم گذاشتن از خود و زیان دیدن از خود است.

بسیارند کسانی که در خرید اجناس دقت فراوانی دارند تا فریب نخورند و بدل را به جای اصل نگیرند، ولی افسوس که وقتی نوبت به معامله نفس می رسد، آن را آسان می گیرند و خود را ارزان می فروشند. تن خاکی را تمام حقیقت خود می پندارند و هر چه می کنند، برای پیکر فانی می کنند.(3)

دنیایی که بر محور این ارزیابی ساخته شود، رنگ و شکل دیگری دارد. چنین کسی در دنیایی زندگی می کند که «خودِ» بلند مرتبه اش در آن، غایب است. به گفته مولوی:

1- «قل إنّ الخاسرین الذین خَسِروا انفُسَهم... ألا ذلِک هو الخُسرانُ المُبین». زمر: 15
2- المیزان، ج 20، ص 356؛ مجمع البیان، ج 9 و 10، ص 815؛ تفسیر نمونه، ج 27، ص 299.
3- مرتضی مطهری، سیری در نهج البلاغه، انتشارات صدرا، چ 19، ص 308.