شناختنامه حضرت فاطمه معصومه علیها السلام و شهر قم صفحه 285

بنابراین منشأ پیدایش شهر قم را باید در وجود زمینهای زراعی نسبتاً حاصل خیزی جست و جو کرد که دستیابی به آنها باعث شد امتیازات و فواید منطقه آشکار و ظاهر شود.

این نگاه مختصر و سریع بر خطه قم به ما نشان داد که امور مربوط به زیارت و همچنین فعالیتها و اشتغالات روزمره و معمولی اهالی و مردم محل، به موازات و در کنار یکدیگر جریان دارند. برای برآورد ارزش و اهمیت هر یک از آنها، مطالعه جزء به جزء این امور، و شناخت اعتبار و ارزش محلی فعالیتهای اخیر ضروری می نماید.

زیارتگاه و اثرات جغرافیایی آن

الف) منشأ و ارزش مذهبی زیارت

زیارتگاه و اثرات جغرافیایی آن

الف) منشأ و ارزش مذهبی زیارت

زیارت قم عبارت است از دیدار یا زیارت کردن مرقد حضرت فاطمه المعصومه علیها السلام خواهر حضرت امام رضا علیه السلام، هشتمین امام پیروان مذهب شیعه دوازده امامی (معروف به جعفری، که از نام حضرت امام جعفر صادق علیه السلام امام ششتم گرفته شده) یا اثنا عشری که مذهب رسمی ایران است.(1)

در سال 816 میلادی (201ق) حضرت فاطمه معصومه علیها السلام، که برای دیدار از برادر بزرگوار خود عازم طوس(2) بودند، در ساوه بیمار شدند و بنا به دستور خود آن حضرت ایشان را به قم(3) بردند. آن حضرت در این شهر وفات کرده و در همان محل به خاک سپرده شدند.(4)

نحوه درگذشت آن بانوی بزرگوار، هر چه که باشد(5)، مسئله جالب توجه این است

1- 1. ر.ک: به دایره المعارف اسلام (Encyclopedie de 1 Islam)، ج 2، ص 599 _ 600، واژه اثنا عشریه.
2- 2. شهر مشهد، که منشأ اولیه آن قریه سناباد و نوغان است، در 25 کیلومتری شهر طوس واقع شده است.
3- 3. که در آن هنگام از جاده کاروان رو فاصله داشت.
4- 4. ر.ک: به تاریخ قم، ص 213 _ 217؛ رجال قم، ص 18، نوشته مقدس زاده؛ انجم فروزان، ص 57 _ 60، نوشته ا. فیض؛ شهرهای ایران، ص 128، نوشته لاکهارت.
5- 5. بعضی از جهانگردان (کتابشناسی، شماره های 51، 82 و 94) به ذکر مطالب دیگری پرداخته اند که روایات کنونی، آنها را نفی می کنند. اختلافاتی که در این روایات وجود دارد و حتی شامل هویت خود شخصیتی که در قم به خاک سپرده شده نیز می شود، ناشی از اشتباه در تفسیر و ترجمه روایات از طرف این جهانگردان است (کتابشناسی، شماره های 50، 58، 70، 80 و 90).