شناختنامه حضرت فاطمه معصومه علیها السلام و شهر قم صفحه 293

ایرانیان در محدوده حرم مطهر به گردش می پردازند(1). سوای این استثناء، تنها اروپاییانی که توانسته اند از حرم دیدار کنند، آنهایی بودند که با لباس مبدل و با ظاهری غیر واقعی به آن داخل شده اند؛ نظیر جیمز بایلی فریزر (James Baillie Fraser) در سال 1821، دکتر بیکنل (Dr. Bichkell) در 1869 و آرمنیوس وامبری (Bradley-Birt) در اوایل قرن بیستم، عدم اعتماد به بیگانگان باز هم افزون شده و غیر مسلمانان حتی اجازه نداشتند به صحن نزدیک شوند و نگاهی به داخل آن بیندازند. او می گوید: هر قدمی که در این جهت برداشته می شد، گروه انبوه تری از مردم خشمگین، شخص خارج از دین را محاصره می کردند(2). امروزه نیز ورود برای غیر مسلمانان ممنوع است با این همه، زنها در صورتی که بتوانند طوری چادر به سر کنند که توجه کسی را جلب نکند، امکان داخل شدن به حرم را دارند.(3)

من برای بازدید از حرم به هیچ یک از این ترفندها نیازی پیدا نکردم؛ زیرا مقامات مسئول حرم محبت کردند و مرا در صحنها و شبستانها گردش سریعی دادند. اینک شرح مختصری درباره بیوتات حرم از نظر می گذرد.

حرم

حرم

مجموعه این بناها را آستانه مقدسه می نامند که غالباً به کلمه آستانه اکتفا می شود. خود آرامگاه را حرم، که همان کلمه حرم به معنای اندرونی است، و یا مرقد مطهر (آرامگاه پاک) می گویند.

زائرین، ابتدا از یکی از درهای شمالی، شرقی و یا جنوبی به صحنی وسیع به نام صحن جدید، که در زمان ناصرالدین شاه ساخته شده، وارد می شوند. وجود ردیفی ممتد از الواح قبور حکایت از آن دارد که صحن در محل این گورستان و از قبل آن

1- 1. ر.ک: به یک سفر فوق العاده، اثر دوسرسی (De sercey)، ص 221 _ 222.
2- 2. ر.ک: به کتاب Through Persia...، نوشته Vambery، ص 285 _ 286، ص 94 _ 95 .
3- 3. ر.ک: به کتاب شهرهای ایران، نوشته F. Bemont، ص 180؛ و نیز برای ایران، نوشته J. Larteguy، ص 47؛ ایران، ص 84 .