مکتب کلامی قم صفحه 137

آمده باشد، می پردازیم. ابتدا، لازم است توجه کنیم که عالم دو نوع کثرت دارد: 1. کثرت طولی؛ 2. کثرت عرضی و هر دو قسم آن در روایات آمده است:

تو پنداری جهانی غیر از این نیست زمین و آسمانی غیر از این نیست

چو آن کرمی که در گندم نهان است زمین در آسمان او همان است

در برخی از روایات آمده است که: «خدای متعال هزار هزار عالم آفریده است»(1) و حضرت امیر علیه السلامفرمود: «هذه النجوم التی فی السماء مدائن مثل المدائن الذی فی الارض مربوطه کل مدینه الی عمود من نار؛(2) برخی از این ستارگانی که در آسمان دیده می شوند، شهرهایی همانند شهرهای روی زمین هستند و هر کدام به ستونی از نور وابسته اند». از این روایت فهمیده می شود تنها کره زمین نیست که مسکونی است، بلکه برخی از کرات دیگر نیز وجود دارند که خدای متعال مخلوقاتی در آنها دارد.

مخلوق نخستین

چون نظام آفرینش، نظام علت و معلولی است و از طرفی، باید بین علت و معلول سنخیت و مشابهت باشد، روشن است که مخلوق نخستین نباید یک شییء مادی و جسمانی باشد، بلکه باید نورانی و مجرد آفریده شود. روایات متعددی در معرفی مخلوق نخستین وارد شده که به برخی از آنها اشاره می شود: «عن امیرالمؤمنین علیه السلام: کان الله و لا شیی ء معه، فاول ما خلق نور حبیبه محمد قبل خلق الماء و العرش و الکرسی و السموات و الارض و اللوح و القلم و الجنه و النار و الملائکه و آدم و حواء باربعه و عشرین و اربعماه الف عام...؛(3) خدای متعال بود و چیزی همراه او نبود، پس اولین چیزی که آفرید نور حبیب خود محمد صلی الله علیه و آله بود که چهار صد و بیست و چهار هزار سال قبل از آفریدن آب و عرش

1- 1. «کتاب الخصال» ص 652.
2- 2. «سفینه البحار» ج 2، ص 574، ماده نجم.
3- 3. «بحار الانوار» ج 15، ص 28 و ص 25.