مکتب کلامی قم صفحه 81

آن است. پس «توحید در الوهیت» به معنی «یگانه قرار دادن معبود» است. کتابهای شیعه از این جمله به «توحید عبادی» یاد کرده اند. ولی از زمان ابن تیمیه اصطلاح «توحید الالوهیه» در مقابل «توحید الربوبیه» شایع گردید، و مقصود ابن تیمیه از توحید الالوهیه توحید در عبادت است؛ یعنی باید عبادت منحصرا برای خدای متعال بدون هیچ شریکی باشد.

توحید الالوهیه یا توحید إلالهیه

معمولاً تمامی کتابهای وهابیان توحید عبادی را با «توحید الالوهیه» بیان می کنند و این از چند جهت قابل خدشه است:

الف. مصدر کلمه «اَلَه» اِله می باشد. همان گونه که قبلاً از جوهری و راغب و طریحی نقل شد و در نسبت به آن باید گفته شود:«توحید الالهیه» نه «توحید الالوهیه». آقای عبدالرحمن حسن حبنّکه میدانی نیز گفته است: «مصدر صناعی از کلمه «اِله» به معنی معبود، الهیه می شود، نه الوهیه».(1)

ب. الوهیت در لغت به معنی عبادت آمده است، و عبادت از صفات انسان است، نه از صفات خدای متعال. و توحید الوهیت یعنی فقط یک عبادت. و این خلاف مقصود وهابیان از این کلمه است.(2)

ج. آیه الله سبحانی فرموده است: «وهابیان الوهیت را از إله به معنی معبود گرفته اند، و این خطاست؛ زیرا الله و إله به یک معنی بوده با این تفاوت که إله کلی است. و الله یک مصداق آن است».(3)

با توجه به معنای لغوی که قبلاً ذکر شد معلوم گردید که از نظر لغت إله به معنی معبود صحیح است و اشکال آیه الله سبحانی وارد نیست. بله، این صحیح است که گفته شود: الله مصداق بوده و إله کلی است. بنابراین، باید گفته شود: «توحید الله

1- 1. «توحید الربوبیه و توحید الالهیه و مذاهب الناس بالنسبه الیهما» ص 10.
2- 2. همان، ص 49.
3- 3. «بحوث فی الملل و النحل» ج 4، ص 67 ؛ «السلفیه بین اهل السنه و...» ص 561.