مکتب کلامی قم صفحه 83

ضمنا روشن است که عبادت و اطاعت مترادف نیستند و اطاعت اعم از عبادت است؛ مثلاً هر عبد یا خادم و یا مرئوسی از رئیس خود اطاعت می کند، ولی او را عبادت ننموده است. ابو هلال عسکری گوید: «فرق بین عبادت و اطاعت آن است که عبادت نهایت خضوع است و کسی مستحق آن است که نهایت نعمت به دست او باشد».(1) بنابراین، می توان گفت: عبادت از نظر لغت، یعنی نهایت خضوع و ذلت و اطاعت در برابر کسی که مولای حقیقی بوده و نهایت نعمت را به انسان داده و استحقاق شکر را داشته باشد. پس هر گونه اطاعت یا خضوع در برابر دیگران عبادت به شمار نمی آید.

در کتاب های فرهنگ فارسی معمولاً کلمه «عبادت» را به معنی «پرستش» گرفته اند؛(2) ولی در معنی «عبادت» از نظر کتب لغت عربی خضوع و فروتنی وجود دارد. به این جهت، مرحوم مصطفی خمینی فرموده: «امروزه کلمه عبادت را مترادف با پرستش می گیرند، در حالی که این نه از نظر لغت صحیح است و نه از نظر موارد استعمال؛ زیرا در برخی روایات آمده است که «التفکر عباده» در حالی که فکر کردن اطاعت و خضوع و خشوع نیست. بنابراین، بهتر است گفته شود: عبادت به معنی ذلّت و خشوع قوای باطنی و روحی و نیز قوای ظاهری است و هر عمل ظاهری یا باطنی که بیشتر این خضوع و خشوع را نشان دهد، عبادی بودن آن عمل بیشتر است».(3)

و اما معنی اصطلاحی «عبادت»:

تعریفهای بسیار زیادی برای عبادت ذکر شده که برخی از آنها را نقل می کنیم:

1. طریحی فرموده است: «عبادت در اصطلاح عبارت است از مواظبت بر انجام

1- 1. «الفروق اللغویه» ص 182: «الفرق بین العباده و الطاعه أنّ العباده غایه الخضوع و لا تستحق الاّ بغایه الانعام، لهذا لا یجوز أن یعبد غیر الله تعالی، و لا تکون العباده إلاّ مع المعرفه بالمعبود، و الطاعه الفعل الواقع علی حسب ما اراده المرید متی کان المرید أعلی رتبه فمن یفعل ذلک، و تکون للخالق و المخلوق، و العباده لا تکون إلاّ للخالق».
2- 2. «لغت نامه» دهخدا، ج 10، ص 15680 ؛ «فرهنگ فارسی» دکتر معین، ج 2، ص 2272.
3- 3. «تفسیر القرآن الکریم» سید مصطفی خمینی، ج 1، ص 388.