فاطمه معصومه علیهاالسلام و تاریخ و فرهنگ قم صفحه 117

این که حکیم محمد سعید قمی در سده یازدهم، نام دو شخصیت است یا این که یک شخصیت قمی دو نام داشته است، مسأله مهمی است که در شرح حال قاضی سعید باید مشخص گردد.

آن چه مسلم است، قاضی سعید در آغاز ، در اغلب آثارش نام خویش را «محمد» ، مشهور به «سعید» و نام پدرش را در جایی «مفید» و در جایی «محمد مفید» ذکر نموده است . در تذکره ها از شخصی با نام محمد سعید فرزند حکیم محمد باقر قمی ، برادر کوچک محمد حسین یاد می شود که علاوه بر طبابت، حکیم و شاعر زبردستی نیز بوده است.

عده ای با توجه به تعدّد نام پدران وی ، نتیجه گرفته اند که دو دانشمند در سده یازدهم هجری به نام محمد سعید قمی وجود داشته است.(1)

این نتیجه صحیح نیست و علت این تعدد، تحولاتی است که در ابعاد علمی و شخصیت روحی قاضی سعید روی داده است و به همین دلیل آثار دوره جوانی وی با آثار بعدی از نظر موضوع و محتوا تفاوت دارد که بعدا توضیح داده خواهد شد. همچنین پدر قاضی سعید در دوران جوانی قاضی، به محمد باقر مشهور بوده، ولی بعد از مدتی به مفید ملقب می شود و قاضی در آثار دوره میان سالی خود از پدرش به مفید و یا محمد مفید یاد می کند.

دلیل محکم این مطلب، شرح حالی است که افندی در ریاض العلما ، از قاضی سعید آورده و در آن علاوه بر ذکر طبابت وی و سرودن شعر (که در تذکره ها در شرح حال محمد سعید بن محمد باقر ذکر گردیده) به شاگردی وی نزد ملا رجبعلی و آثار فلسفی قاضی سعید اشاره دارد که قطعا متعلق به قاضی سعید است . بنابر این ، تردید در یکی بودن این دو عنوان وجهی ندارد.

بخش نخست: کسب علم و دانش

اشاره

محمد سعید در سال 1049 ه ق . در قم دیده به جهان گشود. پدرش ، شیخ محمد مفید بن محمد حسین قمی ، از دانشمندان قم بود. محمد سعید در قم ، نزد پدر ، مقدمات علوم رافرا گرفت و از وی اجازه نقل روایت دریافت نمود. وی پس از آن ،