فاطمه معصومه علیهاالسلام و تاریخ و فرهنگ قم صفحه 32

1 . جغرافیای قم

محدوده قم قدیم

منطقه ای که پیش از آمدن اعراب به ایران «قم» - یا معادل آن در زبان فارسی قدیم - خوانده می شد، پهنه ای وسیع بود که از کمیدان و مزدیجان تا ابرستجان و جمکران را در بر می گرفت و در میان این منطقه هفتاد دیه به صورت پراکنده - گویا به سبک مرسوم شهر نشینی آن روزگار - وجود داشت. بارویی بزرگ به رأی و همت یزدان فاذار رئیس دیه ابرستجان ، گرداگرد همه دیهات کشیده شد که همه را از تعرض غارتگران دیلم نگاهداری می نمود.

در نیمه دوم قرن نخستین هجری ، اعراب اشعری به قم آمدند و در شش دیه ازآن جمله با نام های گُمَر و کمیدان و مالون و قزوان و سکن و جلنبادان فرود آمدند و برای خود شهری جدید در قسمتی از سرزمین قم بنیاد نهادند. و بارویی کوچک تر گرد همین قسمت چنان کشیدند که از باغ دولت تا درب نضر رودخانه در میان شهر بود و از این درب تا گمر و سعدآباد در کنار رودخانه بنا گردیده بود.(1)

در تاریخ قم آمده است:

... فتح این ناحیه بر دست رؤسای مقدمه لشکر اَحنف بن قیس میسر شد، چون اصفهان بر دست ابوموسی اشعری به قهر و غلبه مفتوح گردید، قم هم چون از توابع اصفهان بود پس به قهر و غلبه مفتوح شده است.

و همچنین عبدالرحمن بن عیسی کاتب همدان، صاحب تاریخ همدان گوید: که ابا عبید شافعی و مالک گفته اند که فتح بلاد جبل به دست فاتح آن به قهر و غلبه بوده