زندگی و اندیشه های میرزامحمدحسین نائینی صفحه 26

ص:34

رفت و در برابر عظمت کلام علوی فروتنی ورزید و در جای جای مباحث علمی و فقهی خود از این دریای بی کران بهره برد، چنان که در استنباط های فقهی، از واژگان نهج البلاغه استفاده و در تفریع فروع فقهی به ویژه در زمینه احکام سیاسی، اجتماعی و قضایی، به سخنان مولا علی علیه السلام استناد می کند. بدین ترتیب، بسیاری از دشواری ها را با راهنمایی های مولا می گشود. او دست پرورده مکتب سامرا و شاگرد میرزای شیرازی بود که پیش از درس، یکی از شاگردان، بخش هایی از نهج البلاغه را می خواند، آن گاه مباحث فقهی شروع می شد.

نائینی سلطنت اموی را به حکومت فرعونیان مانند می داند و در این اشاره ظریف و زیبا که از تبدیل حکومت اسلامی به سلطنت اموی و حاکمان اسلامی به اربابان و زورمداران و زرمحوران حکایت دارد، به دو بخش از سخن امام علی علیه السلام در نهج البلاغه استناد می جوید:

اِتَّخَذَتْهُم الفَراعَنِهُ عَبیدا... کَانَتْ الأَکاسِرَهُ وَ القَیاصِرَهُ اَرْبابا لَهُمْ یَحتازُونَهم عَنْ رِیفِ الآفاقِ وَ بَحْرِ العِراقِ وَ خُضْرَهِ الدُّنیا اِلِی مَنابِتِ الشَیْخِ.(1)

فرعونان آنان را به بندگی گرفتند... کسراها و قیصرها بر آنان پادشاه [شدند] و آنان را از مرغزارهای پرنعمت و دریای عراق و سرزمین های سبز آفاق می ربودند و به سرزمین هایی که رستنی در آن دَرمَنه بود، روانه می کردند.

وَایْمِ اللّهِ لَتَجِدَنَّ بَنی اُمَیَّهَ لَکُمْ اَرْبابَ سُوءٍ بَعْدِی.(2)

به خدا سوگند! پس از من فرزندان امیّه را برای خود اربابان بدی خواهید یافت.

و دیری نپایید که پیش بینی های حضرت به وقوع پیوست و آنان که از عدالت علی علیه السلام می گریختند، در چنگال ستم معاویه گرفتار آمدند. بدین سان،