زندگی و اندیشه های میرزامحمدحسین نائینی صفحه 35

ص:43

با پیش آمدن بحث قانون و مجلس، نائینی خود را موظف دید بر اساس سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، بر رعایت برابری حقوق تمام افراد ملت با شخص حاکم، پافشاری کند. وی مساوات را در سه زمینه حقوق، احکام و مجازات مشخص کرده و در فصل چهارم تنبیه الامه و تنزیه المله، به شبهه های مخالفان مشروطه از جمله اشکال آنان بر اصل مساوات، پاسخ مشروحی داده است. او معتقد بود که منظور از مساوات، یکسان بودن تمام مردم در همه احکام و حدود نیست، بلکه اجرای مساوی احکام و قوانین درباره مصداق های هر موضوع و عنوانی است. به هر حال، مسئله برابری در برابر قانون، هم از ارکان اصلی مشروطیت بود و هم مخالفان به آن توجه و از آن تفسیر می کردند. ازاین رو، نائینی لازم می دید که بر اساس فقه شیعه، چنین شرحی را برای آن بیان کند.(1)

اصالت اندیشه های نائینی (رفع یک شبهه)

اصالت اندیشه های نائینی (رفع یک شبهه)

گروهی در اصالت اندیشه های سیاسی نائینی تردید کرده و گفته اند:

تحلیل نائینی از استبداد سیاسی، استبداد دینی و استبداد جمعی، برگرفته از ترجمه طبایع الاستبداد عبدالرحمن کواکبی بوده و او نیز از کتاب درّجباری اثر نویسنده ایتالیایی بهره فراوان برده است.(2)

گروهی از ایران شناسان غربی از این هم فراتر رفته و همه مطالب کتاب تنبیه الامه نائینی را که دربردارنده اندیشه های سیاسی وی است، برگرفته از طبایع الاستبداد دانسته اند.(3)

در پاسخ می گوییم، نائینی مجتهدی آگاه و بیدار بود و هدف های دولت های

1- حسن خوش چشم آرانی، نشریه ژرفا، ش 2.
2- فریدون آدمیت، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، تهران، پیام، ص 230.
3- حمید عنایت، سیری در اندیشه سیاسی عرب، تهران، چاپخانه سپهر، ص 174.