زندگی و اندیشه های میرزامحمدحسین نائینی صفحه 37

ص:45

بنابراین، هرچند همانندی هایی در پاره ای موارد میان این دو اثر دیده می شود، به هیچ روی محتوای یکسانی ندارند. یکی از پژوهشگران معاصر می نویسد:

رساله تنبیه الامه، رساله ای نو و منظم تر از طبایع الاستبداد است، گرچه به سبب پیچیدگی شیوه نگارش و روش استدلال، بدان پایه شهرت همگانی نداشته است. یکی دو تن از ایران شناسان غربی در گفت وگو با نگارنده، مدعی شدند که مطالب تنبیه الامه از طبایع الاستبداد برگرفته شده است، ولی بررسی و مقابله دقیق این دو کتاب این دعوی را ثابت نمی کند.(1)

اهمیت کار نائینی، تنها در شناخت همه جانبه استبداد سیاسی، استبداد دینی و استبداد جمعی نیست، بلکه اهمیت کار وی در درمان درد است. کوتاه سخن اینکه کتاب گران قدر تنبیه الامه و تنزیه المله و اندیشه های سیاسی نائینی، محصول اجتهاد و تفکر خود وی است و نمی توان آن را برگرفته از طبایع الاستبداد یا آثار دیگر دانست. سنجیدن این دو اثر با یکدیگر، به ویژه آنجا که در پی تبیین مشروع بودن نظام مشروطه و قانون گذاری است، همچنین شواهدی که از قرآن و نهج البلاغه و فقه شیعه ارائه می دهد، درستی ادّعای ما را اثبات می کند.

یادآوری

یادآوری

از آنچه گذشت روشن شد که علامه نائینی به ولایت عامه فقیه در دوران غیبت اعتقاد داشته است و در آن زمان چون حکومت فقیه جامع الشرایط را ممکن نمی دید، حکومت مشروطه را پیشنهاد کرد؛ زیرا مشروطه در مقایسه با حکومت استبدادی، ستم و غضب کمتری روا داشته است. با این حال، ایشان بر هماهنگی قانون های مجلس شورای ملی با آموزه های حیات بخش اسلام تأکید داشت. ازاین رو، تصحیح و تنفیذ قانون های وضع شده را توسط مجتهدان حاضر در