زندگی و اندیشه های میرزامحمدحسین نائینی صفحه 72

ص:80

فروتنی و حقیقت شناسی و رسیدن به حقایق و انصراف از ماده و عالم دنیوی و توجه به آخرت در ایشان، بالاتر از حد تصور و خیال بود. معرفت نفس و توجه به عالم دیگر، مورد توجه ایشان بود».(1)

شیخ محمدحسین مظفر

شیخ محمدحسین مظفر

«اما نائینی را از حیث اخلاق و معارف مشکل بتوان شناساند. چنان نفس را از اخلاق پست، پاک و از خصلت های ناپسند، دور کرده بود که اگر کسی بر همه شئون اخلاقی و رفتار و برخورد ایشان با اشخاص آگاه شود، خواهد شناخت در مکارم اخلاق و مخالفت با هوا و هوس های نفسانی به چه درجه بوده و آن هواها را چه سان نابود می ساخته و خود را چه در جلوت و چه در خلوت، نسبت به باری تعالی مخلص ساخته و پرداخته بود که روح او یگانه محک برای کشف سرائر و اظهار آنچه در ضمیر است، شد.

ایشان را از پیش، صاحب اخلاق عالی و نیکو شناختم که ظاهر و باطنش یکی بود. مرد صلاح و سداد بود. زمانی که ریاست روحانی و خدایی را بر عهده گرفت، جلال و ابهتی داشت. به بهترین جلوه ظاهر شد. نیکی ها و زیبایی هایی از او پدیدار گردید که به شمار نیایند.

ایشان را خوش محضر دیدم. مجلس ایشان بهترین مجلس بود؛ دربردارنده سخنان شیرین و نکته های خوش و به دور از ملال، [به گونه ای که] شخص دانا میل به ادامه آن [جلسه] داشت تا بیش از پیش استفاده کند و سود علمی ببرد. ایشان را چنین شناختم که اگر کسی نسبت به ایشان بدی می کرد، هرکس که می بود، به تلافی نمی اندیشید. هیچ وقت در سخنانش از کسی به تعریض (کنایه) یاد نمی فرمود. این، از صفات اهل گذشت است. همیشه زمام زبان خود