زندگی و اندیشه های میرزامحمدحسین نائینی صفحه 78

ص:86

اجمالاً ایشان از کبرا و عظمای علمای شیعه در قرن سیزدهم هستند. خلاصه اینکه مرجعیت عامه از آقا سیدابوالحسن بود، اما خواص به نائینی مراجعه کردند».

آیت الله ممدوحی

آیت الله ممدوحی

«منش سیاسی ایشان هم خیلی فوق العاده و جالب بوده است. کتاب تنبیه الامه و تنزیه المله میرزا، کتابی بود که وقتی نوشته شد، خیلی سر و صدا کرد.

این کتاب در ایام مشروطه نوشته شد. در آن ایام علما دو دسته بودند. مسئله هنوز حالت ابهامی داشت و برای ایشان سخت بود که بتوانند بپذیرند. مرحوم آخوند که مشروطه را پسندیده بود و در مقابل محمدکاظم یزدی، ایستاده بود که می گفت این مشروطه، مشروعه نیست و ما دست خائنین را در آن می بینیم.

در این کشمکش ها مرحوم آقای نائینی کتاب تنبیه الامه و تنزیه المله را نوشت و اتفاقا ایشان تذکر می دهد که تألیف این کتاب به معنای امضای تأیید دستگاه مشروطه فعلی نیست. هرگز ما چنین حرفی را نمی گوییم، بلکه می گوییم اگر این همین الان [دولتی] جای گزین آن حالت استبدادی قبل بشود، بهتر است؛ چون یک مقدار به شرع نزدیک تر است، اما با شرطی که ما داریم مثل اینکه مجتهدین در بین مجلس باشند یا احکام غیرشرع در آنجا عملی نشود، ضوابط شرع محفوظ باشد و شرایطی دیگر....

وقتی انسان الان نگاه می کند می بیند که این دستور برای آن زمان، شاید ضرورت داشته است و ایشان هم خیلی با احتیاط قدم برمی دارد و البته می گوید شرع پسند آن حکومتی است که به طور مطلق تحت نظارت فقیه باشد و فقیه به طور کامل نظارت داشته باشد؛ یعنی حکومت اسلامی که الان می گوییم، منتها