- دیباچه 1
- تبیین موضوع 8
- فرضیه های پژوهش 9
- هدف پژوهش 9
- دیگر فرضیه ها 10
- فرضیه اصلی 10
- واژه های مهم در مفهوم کار 12
- اشاره 12
- 2. عَمَل «یَعْمَلون» 13
- 3. شُغل «شَغَلَتْنا»، «شُغُل» 13
- 1. فِعل «فاعل» 13
- 5. أمر «الْأَمر»، «أَمْرُهُم» 14
- 4. صُنْع «اِصْنَعْ»، «صَنْعَه»، «مَصانِع» 14
- 6 . شأن 15
- 8 . کَسَب «اِکْتَسَبُوا»، «اِکْتَسَبْنَ» 15
- 7. سعی «سعی»، «سَعْیُهُمْ»، «لِسَعْیِه» 15
- 9. کَدْح «کادِح»، «کَدْحا» 16
- 10. جوب «جابوا» 16
- 11. جهد «جهاد» 16
- 13. «جِدّ» 17
- 12. سخر «سخّر»، «سَخَّر لکم»، «سُخریا» 17
- واژه های مرتبط با مصادیق کار 18
- 16. «کَدّ» «اَلْکادّ»، «کَدیده» 18
- الف) شناخت حلال و حرام 21
- ب) ارتباط با خدا 21
- واژه های مربوط به آداب و مقررات کار 21
- ج) آداب کار 22
- د) آداب کار در ارتباط با دیگران 23
- الف) آثار زیان بار کارهای حرام 25
- واژه های مربوط به آثار کارهای حرام 25
- ب) آثار معنوی و مادی کارهای حلال 26
- واژه های مربوط به نقش عوامل غیر کاری در زندگی 27
- الف) رزاق بودن خداوند 27
- د) عمل صالح و گشایش روزی 28
- ج) گناه و تنگی روزی 28
- ب) گشایش و تنگی روزی 28
- الف) نگرش قرآن به انسان 29
- اشاره 29
- بخش دوم: انسان و کار از نگاه وحی 29
- اشاره 29
- هدف های اجتماعی انسان 32
- 2. هدف مندی انسان 32
- 3. اجتماعی بودن انسان 33
- 4. رابطه فرد و جامعه 34
- 6 . خوش بختی و بدبختی 35
- اشاره 41
- زندگی به اندازه کفاف 42
- اشاره 43
- 1. عبادی بودن کار 43
- 2. کار در ردیف جهاد 45
- 3. کار، نشانه الهی 46
- 4. بیکاری، امری نکوهیده و ناپسند 46
- 5. کار، مایه عزت 47
- اشاره 49
- انواع کار از دیدگاه ارزشی 49
- کارهای ناسازگار با تعالی انسان 50
- الف) کارهای عبادی و غیر عبادی 50
- ب) کارهای حلال و حرام 51
- ج) کارهای مکروه 57
- اشاره 58
- 1. تعلیم و تربیت 59
- کارهای مناسب از دیدگاه اسلام 59
- 2. دین پژوهی 62
- اشاره 63
- 4. امر به معروف و نهی از منکر 63
- ب) وظیفه حکومتی 65
- دایره حِسْبه در فقه اسلامی 66
- 5. قضاوت 66
- اشاره 67
- 6 . حفظ امنیت 67
- الف) حق حاکمیت از آن مؤمنان است 68
- د) فراهم ساختن امکانات نظامی 69
- ج) نگهبانی از مرزها 69
- ب) وصف پیکار گران عصر امام زمان علیه السلام 69
- کشاورزی 70
- 7. کشاورزی و باغداری 70
- باغداری 71
- الف) انسان کِشت کننده است نه رویاننده 72
- ج) باغی آباد با میوه های گوناگون 73
- ب) ذخیره سازی 73
- د) رزق پاکیزه 74
- ویژگی هدایت کنندگی نعمت های الهی 74
- اشاره 75
- ج) آوردن نام برخی از چهار پایان 76
- الف) مالک بودن انسان 76
- د) یادآوری برخی از منفعت ها 76
- ب) حلال بودن بهره برداری 76
- ه) مایه پند و عبرت 77
- اشاره 78
- 10. تجارت 78
- الف) آیات مربوط به تجارت 79
- اشاره 80
- ج) منع نکردن از تجارت مشروع 80
- ب) تجارت حلال و حرام 80
- 11. بهره برداری از دریا و رودخانه ها 80
- ب) صیادی و استخراج معادن زیردریایی 81
- الف) تجارت دریایی 81
- ه) کشتی ها و سفینه های کوه آسا 82
- د) سد سازی و پرورش ماهی در رودخانه ها 82
- ج) فعالیت های نظامی از راه دریا 82
- الف) آهن؛ محور کارهای صنعتی 83
- اشاره 83
- 12. صنعت 83
- ب) صنعت زره سازی 84
- ج) صنعت کشتی سازی 84
- 13. گردش گری 85
- 14. اجاره 88
- اشاره 88
- الف) اجاره اموال 88
- ب) اجرت به ازای کار 88
- 15. کارگری 89
- ب) ارزش و اهمیت کارگری 89
- الف) مفهوم کارگری 89
- ج) کارگری در قرآن 91
- نمونه قرآنی 92
- 16. کار زنان 93
- اشاره 93
- دسته بندی کلی کارها 94
- اشاره 96
- فصل اول: عوامل 97
- راحتی 97
- اشاره 97
- الف) اهداف 98
- اشاره 99
- اشاره 99
- 1. میل به نیازهای اولیه 99
- ب) انگیزه ها 99
- الف) زینت های ناپسند (شیطانی): 100
- ب) زینت های پسندیده 102
- 2. شخصیت طلبی 103
- اشاره 103
- ب) شخصیت طلبی پسندیده 105
- 3. انگیزه بقا 106
- اشاره 106
- الف) انگیزه بقای ناپسند 107
- اشاره 108
- الف) پیشی گرفتن از یکدیگر در نیکی ها 108
- 4. انگیزه خدا جویی 108
- ج) خدمت به بندگان و انتظار پاداش از خدا 111
- د) در جست وجوی خشنودی الهی 113
- اشاره 115
- الف) موانع درونی 115
- اشاره 115
- 2. دید منفی به دنیا 116
- 4. تنبلی و سستی 117
- 3. برداشت منفی از رزاق بودن خداوند 117
- ب) موانع بیرونی 118
- اشاره 118
- 1. بهره کشی از عده ای به قیمت بیکاری دیگران 118
- 2. بیکاری در نتیجه فن آوری 119
- 4. نظام اجتماعی نادرست 120
- 3. بیکاری پنهان 120
- اشاره 120
- ب) توزیع ناعادلانه ثروت 121
- الف) چند شغلی 121
- بخش ششم: آداب و قراردادهای کاری 122
- اشاره 122
- فرق آداب با اخلاق 122
- تعریف ادب 122
- ادب اسلامی و التقاط 123
- قراردادهای کار 124
- فرق آداب با قراردادها 124
- 1. ارزش و اهمیت کار 125
- 2. آخرت گرایی در کارها 125
- الف) شناخت درست کار 125
- اشاره 125
- آداب و قراردادهای کار 125
- اشاره 125
- 3. شناخت حلال و حرام 127
- الف) تعریف حلال و حرام 127
- اشاره 127
- پاکیزگی و پلیدی 128
- 4. رابطه ایمان و عمل صالح 129
- ب) آداب کار در ارتباط با خدا 130
- اهمیت نیت 130
- 1. نیت در کار 130
- اشاره 130
- اخلاص در نیت 131
- 2. آغاز کارها به نام خدا 132
- تعریف عمل خالص 132
- 4. پرهیز از کارهای حرام 133
- 3. «ان شاء اللّه» گفتن 133
- 5. اهمیت دادن به نماز 134
- هشدار به مؤمنان 134
- اشاره 134
- در وصف یاد کنندگان خدا 135
- نماز در صحنه کاروزار 135
- درخواست دنیا یا آخرت؟ 137
- 6 . درخواست از خدا 137
- اشاره 137
- درخواست از فضل خدا 138
- 7. توکل بر خدا 140
- اشاره 140
- فرق توکل و تفویض 141
- تعریف توکل 141
- ذوالقرنین و بهره مندی از وسیله ها 142
- توسل به وسیله ها 142
- یعقوب پیامبر و بهره مندی از وسیله ها 143
- 8 . صبر و شکیبایی 144
- اشاره 144
- تعریف صبر 144
- تأثیر صبر 145
- 9. خشنود شدن به خشنودی خدا 145
- پاداش صبر کنندگان 145
- ج) آداب کار 146
- 1. دور اندیشی 146
- اشاره 146
- 2. تقسیم کار 147
- 1. امانت داری 148
- یوسف پیامبر و خزانه داری مصر 148
- اشاره 148
- 2. کاردانی 148
- زمامداری طالوت 149
- اشاره 150
- نگرش قرآن به زن 150
- حقوق اجتماعی زن 151
- برابری حقوق زن و مرد 152
- اختلاط زن و مرد 153
- نه ماندن در خانه و نه اختلاط 154
- نهی از آرزوی بیهوده 154
- نتیجه 155
- کشاندن زنان به بازار کار 155
- کار کودکان 156
- 3. تقسیم زمان 158
- زمان استراحت 158
- اشاره 158
- شب کاری 159
- خواب بین روز 159
- زمان کار 159
- کار و استراحت 160
- 4. سحر خیزی 161
- سعد و نحسی روزها 162
- اشاره 162
- 5. به فال نیک گرفتن 162
- فال بد زدن در قرآن 163
- فال نیک یا بد زدن 163
- 1. تعریف «تَطَیُّر» و «تَفَأُّل» 164
- 2. فرق بین «تطیّر» و «تفأّل» از دیدگاه اسلام 165
- 3. اثر روانی این امر 165
- شیوه عملی در کارها 166
- 6 . استمرار کار 167
- 7. عجله در کار 169
- اشاره 169
- انسان؛ عجول بالطبع 169
- عجله ناپسند 170
- روایات و عجله در کارهای خیر 171
- عجله پسندیده 171
- قرآن و عجله در کارهای خیر 171
- اشاره 172
- حرص ناپسند 172
- در تضمین روزی و منع حرص 172
- 8 . حرص بر کار 172
- سیری ناپذیری انسان حریص 173
- پرکاری پیامبر خدا 174
- پرکاری اهل بیت علیهم السلام 174
- به تأخیر انداختن کارها 175
- کم کاری 175
- 9. کیفیت کار 176
- اشاره 176
- 1. حُسن برخورد 177
- د) آداب و قراردادهای کار در ارتباط با دیگران 177
- اشاره 178
- 2. مشورت 178
- حق مشاور و مشورت کننده 179
- روش مؤمنان 179
- ویژگی مشاور 179
- فایده های مشورت 180
- اشاره 181
- 3. همکاری 181
- ملاک همکاری 181
- 4. رعایت عدل و احسان 182
- 5. قرارداد 183
- اشاره 183
- 2. رعایت تناسب میان شغل و شاغل 184
- 1. مشخص بودن نوع کار 184
- 4. مزد کار 185
- 5. وکیل قرار دادن خدا 185
- 6 . عمل به تعهد 185
- 6 . وفای به عهد 188
- اشاره 188
- فراگیر بودن مفهوم عهد 188
- لزوم وفای به عهد 189
- اهمیت وفای به عهد 189
- انسان و بار امانت الهی 191
- اشاره 191
- امین بودن انبیای الهی 191
- امانت داری در نگاه علی علیه السلام 192
- راستگویی و دیگر آداب 193
- اشاره 193
- 8 . راست گویی 193
- سوگند 195
- نقض سوگند 195
- سوگند برای نیرنگ 195
- اشاره 196
- 9. اختیار و مسئولیت 196
- محدودیت های اختیار 196
- اشاره 201
- 10. نظم و انضباط 201
- تعریف انضباط 201
- تشویق و تنبیه 202
- انضباط اجتماعی 203
- اشاره 204
- ه) دیگر موضوع های مرتبط با آداب کار 204
- تعریف فرهنگ کار 205
- اشاره 205
- ابعاد فرهنگ 205
- فرهنگ کار از دیدگاه اسلامی 206
- نمود فرهنگ کار در جوامع اسلامی 207
- خداباوری؛ رمز پیروزی 208
- وظیفه دست اندر کاران 208
- اشاره 209
- مفهوم کار 209
- مفهوم وجدان 209
- 2. وجدان کاری 209
- تعریف وجدان کاری 209
- عوامل تأثیرگذار بر وجدان کاری 210
- اشاره 210
- تأثیر وجدان کاری 210
- 3. قانون کار 210
- مرجع رسیدگی به امور کارکنان 211
- اشاره 211
- اشاره 213
- اشاره 214
- الف) آثار کارهای حرام 214
- 1. دنیازدگی و انکار معاد 214
- اشاره 215
- 2. طغیان در «روزی» و غضب الهی 215
- 3. زراندوزی 215
- الف) مال دوستی افراطی 216
- ب) منع انفاق 216
- ج) کم فروشی 217
- د) عذاب قیامت 217
- ه ) دیگر آثار 218
- اشاره 218
- 4. ربا 218
- جنگ با خدا و رسول 219
- آثار زیان بار ربا 219
- پی آمدهای گسترش رباخواری 220
- سبک شمردن حرام 220
- هلاکت جامعه 220
- ترک شدن قرض الحسنه 221
- ترک شدن واجبات 221
- فرار از ربا 221
- اثر ربا در قیامت 222
- 5. رشوه 223
- قمار 224
- 6 . داد و ستد چیزهای زیان آور و ناپاک 224
- شراب 224
- اشاره 224
- آثار بد شراب و قمار در قرآن 225
- کارهای مکروه 226
- ب) آثار کارهای حلال 226
- اشاره 226
- یک - آثار معنوی کار 226
- آثار معنوی فردی 227
- اشاره 227
- 1. پر کردن وقت های بیکاری 227
- 2. پرورش عقل 227
- نقش تجارت در افزایش عقل 228
- 4. تجلیل از افراد نمونه 229
- 5. پاداش آخرتی 229
- آثار معنوی جمعی 229
- 3. نوآوری 229
- دو - آثار مادی کار 232
- اشاره 232
- آثار فردی 233
- اشاره 233
- 1. مالکیت خصوصی 234
- 2. حقوق و دستمزد 236
- تعریف ها 236
- آیات مرتبط با حقوق و دستمزد 237
- آثار اجتماعی 241
- انفاق 243
- انفاق؛ عامل نجات جامعه از هلاکت 243
- اشاره 245
- اشاره 245
- ب) تأکید قرآن بر توجه به رزاق بودن خداوند 245
- یک - رزاق بودن خداوند 245
- الف) مفهوم رزق 245
- ج) تضمین روزی 246
- اشاره 247
- د) برداشت منفی از تضمین روزی 247
- مستجاب نشدن دعا بدون کار 247
- روزی خوردن از بیت المال 249
- ه) گشایش و تنگی روزی 249
- اشاره 249
- 2. امتحان الهی 251
- 3. جلوگیری از سرکشی 252
- اشاره 253
- 4. عذاب الهی 253
- دو - گناه 253
- الف) روگردانی از یاد خدا 255
- نکته ها 256
- ب) کفران نعمت 257
- اشاره 257
- 1. داستان دو مرد غنی و فقیر 258
- 2. داستان چند باغدار 259
- 3. ناشکری قوم «سبا» و سیل ویرانگر 260
- 4. داستان قریه ای ناسپاس 261
- 5. کفران نعمت های معنوی 261
- اشاره 262
- 6. استدراج به وسیله نعمت 262
- تعریف استدراج 264
- ج) ظلم؛ عامل هلاکت جامعه 266
- اشاره 266
- عذاب قوم عاد 267
- عذاب قوم ثمود 267
- عذاب فرعونیان 267
- سه - عمل صالح 268
- اشاره 268
- اشاره 269
- الف) ایمان و تقوا 269
- 2. پایداری بر ایمان و روزی فراوان 270
- 1. گشودن برکت های آسمان و زمین 270
- 3. تقوا و روزی 271
- 1. شکر نعمت و گشایش زندگی 272
- ب) شکر نعمت 272
- اشاره 272
- ادای حق اللّه و افزایش روزی 273
- شکر زبانی 274
- شکر قلبی 274
- شکر عملی 274
- اشاره 274
- 2. مراتب شکر نعمت 274
- ج) دعا و استغفار 275
- اشاره 275
- 1. بشارت هود 276
- استغفار و فراوانی نعمت 276
- 2. بشارت نوح 276
- 3. خطبه درخواست باران 277
- 4. توصیه امام صادق علیه السلام 277
- د) هجرت 278
- اشاره 279
- یک - حدود الهی 279
- اشاره 279
- الف) حد تکوینی 279
- بخش نهم: سطح مطلوب زندگی 279
- ب) حد تشریعی 280
- دو - نفی فقر و نداری 280
- ج) حد اعتدال 280
- اشاره 282
- سه - نفی زراندوزی 282
- ب) بدترین آثار زراندوزی 283
- اشاره 283
- الف) ریشه زراندوزی 283
- 1. نابودی دین و آخرت 283
- 2. فقر و آثار بد آن برای دیگران 284
- ج) پیشگیری از زراندوزی 285
- اشاره 286
- الف) تشویق به زندگی در حد عفاف و کفاف 286
- چهار - در حد عفاف و کفاف 286
- ب) حد سطح زندگی 288
- اشاره 288
- 2. اسراف بالاترین حد 289
- آیات اسراف و تبذیر 289
- نشانه های اسراف کار 290
- اشاره 291
- 3. اقتصاد و میانه روی 291
- اهمیت اقتصاد و تدبیر در زندگی 292
- توصیه قرآنی 293
- ج) الگوهای زندگی در حد عفاف و کفاف 294
- اشاره 298
- 1. ترویج سطح مطلوب زندگی 298
- د) نقش دولت در سطح زندگی مردم 298
- تأمین زندگی فردی 299
- اشاره 299
- سطح زندگی دولت مردان 299
- 2. تأمین سطح مطلوب زندگی 299
- تأمین در سطح زندگی اجتماعی 300
- اشاره 300
- 3. ایجاد تعادل اجتماعی 300
- ایجاد اشتغال 301
- نتیجه گیری نهایی 302
- نتیجه 302
- کار و برنامه سازان رسانه 307
- پیشنهادها 310
- پرسش های کارشناسی 314
یاد خدا و روز بازپسین انجامد.
بخشی از این آیات در فصل دوم زیر عنوان نگرش قرآن به دنیا آورده شد. اکنون به آیاتی که بر کار تجارت اشاره دارد می پردازیم:
ب) تجارت حلال و حرام
أَحَلَّ اللّهُ الْبَیعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا(1)؛ خداوند دادوستد را حلال و ربا را حرام گردانیده است.» (بقره: 275)
البته، بیع اعم از تجارت است؛ زیرا بیع دادوستدهای غیر تجاری را نیز شامل می شود؛ مثل این که کسی ملکی می خرد تا برای خود خانه بسازد.
ج) منع نکردن از تجارت مشروع
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ إِلاّ أَنْ تَکُونَ تِجارَهً عَنْ تَراضٍ مِنْکُمْ. (نساء: 29)
ای کسانی که ایمان آورده اید! اموال یکدیگر را به باطل (و از طریق نامشروع) نخورید؛ مگر این که تجارتی را با رضایت شما انجام گیرد.
11. بهره برداری از دریا و رودخانه ها
اشاره
بهره برداری های دریایی از جمله کارهایی است که پیشینه زیادی دارد و در قرآن نیز بدان اشاره شده است.
همان گونه که قرآن می فرماید: «وَ جعلنا مِن الماءِ کلّ شی ءٍ حیٍّ». (انبیاء: 30)،(2) آب مایه
1- . بقره، 275.
2- . «همه چیز را از آب آفریدیم».