فعالیت علمی و فرهنگی علمای شیعه در عصر پهلوی صفحه 10

ص:11

1- در حدیثی از کتاب کافی آمده است: «إن العلماء ورثه الانبیاء».
2- ولایت فقیه، صص 86-88.
3- بیان وظایف علمای شیعه در ابعاد مختلف آن، با استناد به آیات و روایات، بحث مفصلی می طلبد. برای مطالعه بیشتر نک: ولایت فقیه؛ کافی، باب علم؛ وسائل الشیعه، باب قضاء و علم؛ نهج البلاغه، نامه های حضرت در مورد عالمان.

2. نقش علما در شکل گیری جنبش مشروطیت

اشاره

2. نقش علما در شکل گیری جنبش مشروطیت

جریانی که به مشروطیت انجامید، هرچند با ضرب و جرح عده ای از بازرگانان به دستور عین الدوله آغاز شد، ولی بستر و ریشه اصلی این جنبش را باید در جای دیگری جست. نابسامانی های دستگاه حاکم و بی تدبیری رجال حکومتی، دامن گیر بیشتر شاهان قاجار بود. همین مسئله، زمینه را برای سوءاستفاده افراد مستبد فراهم می آورد. از طرفی دیگر، نفوذ بیگانگان در ایران نیز بسیار چشم گیر بود. همه این عوامل دست به دست هم داد تا با پیدایش بهانه ای، مردم برای سامان بخشیدن امور خود، به علما روی آورند.(1)

علت این توجه هم آن بود که در آن زمان، علما جایگاه ویژه ای بین مردم داشتند. آنها افزون بر اینکه مسائل شرعی و عرفی مردم را حل و فصل می کردند، حامی ستم دیدگان و مورد اعتماد مردم بودند. سیدحسن تقی زاده در تحلیل جنبش مشروطه می نویسد:

مردم که در مُلاّها یک تکیه گاهی بر ضد استبداد و ظلم بی زمام دولت می دیدند، آنها را مظهر افکار عامه ملی و مرکز قوّت اجتماعی و ملجأ مظلومین حساب می کردند و بدین جهت، وقتی که عقاید عامه پر از شکایت بر ضد خراب کاری دولت شد و از عدم رضایت اوضاع اداره مملکتی اشباع گردید، برای بلند شدن بر ضد اداره دولت، مرکز مصونی لازم داشتند که از تجاوز دولت ایمن باشند و لذا مُلاّها را علم کرده و پیش انداختند.(2)