فعالیت علمی و فرهنگی علمای شیعه در عصر پهلوی صفحه 99

ص :100

امام خمینی رحمه الله با عبرت گرفتن از حوادث پیشین و با آگاهی کامل وارد صحنه شد و جایگاه علما و شأن ایشان را در برخورد با روشن فکران مشخص کرد. ایشان معتقد بود علما، شایستگی رهبری نهضت ها را دارند، نه روشن فکران:

این ملاها هستند که جلو می افتند و کار انجام می دهند. اینها هستند که جانشان را فدا می کنند. گله من از روشن فکران که به اسلام خدمت می کنند، خصوصا آقایانی که در خارج کشور هستند، در عین حال که به آنان علاقه دارم، این است که این جناح بزرگی را که ملت پشت سرش ایستاده است، کنار نزنید. نباید خدمت های علمای اسلام و آخوند جماعت را نادیده بگیرند و بگویند ما اسلامِ منهای روحانیت می خواهیم.(1)

بُعد دیگر شخصیت امام که ایشان را از دیگران متمایز می ساخت، جسارت آن حضرت در مبارزه با اصل حکومت و از میان برداشتن آن بود. این جسارت در مقابله مستقیم برای ریشه کن کردن اصل نظام شاهنشاهی، مسئله ای بود که نه تنها معاصران امام به آن فکر نکرده بودند، بلکه رهبران هیچ کدام از نهضت های پیشین هم این ویژگی را نداشتند. مبارزه با کاپیتولاسیون و اصلاحات ارضی در ظاهر، مبارزه ای برای لغو یک قانون یا گرفتن یک حق بود، ولی امام به خوبی می دانست مبارزه ای که آغاز کرده است، نتیجه ای جز از بین رفتن یکی از دو طرف نخواهد داشت.(2)

مجموع این عوامل، سبب شد هیچ کس در مورد نقش رهبری و هدایت امام در جریان نهضت، کوچک ترین شکی به خود راه ندهد.

2. کاپیتولاسیون در ایران

اشاره