بزم معرفت: مشاهیر تخت فولاد اصفهان صفحه 36

1- 40. تتمیم امل الآمل: 68.

حیرت می کرده است از هیبتی که از آخوند به او و اطرافیانش اثر کرده بود.

موقعی هم نادر به منزل او رفته و با او غذا خورده است که فقط نان و ماست بوده. پس از صرف ناهار از آخوند ظرف ماستی می خواهد. آخوند به عذر این که شیر گاو ما فردا سهم شریک ماست و ما تا پس فردا حق نداریم، فرستادن کاسه ماست را جهت نادر، موکول به دو روز بعد می نماید.

نظیر این قضیه، قضایای دیگری از کرامات آخوند یا اخلاق او در افواه مشهور است. بالاجمال تفصیل حالات آخوند که نزد کی تحصیل نموده و غیره، منضبط نیست، و عمده سبب کمی شهرت او تصادف اوست با زمان انقلابات اواخر صفویه به بعد، و مسلماً مراتب او از هر حیث بیشتر از معاریف آن دوره بوده است".

زمانه

به نوشته استاد جلال الدین همایی: ظهور وی با سخت ترین ایام پر حادثه اصفهان از فتنه شوم افاغنه تا دوره زندیه مصادف بود که هزاران عالم دانشمند با خروارها آثار علمی و ادبی چنان محو و نابود شدند که نام و نشانی از آنها باقی نماند.

حیات این مرد در آن دوره با اشتغال و استغراق در کارهای علمی از عجایب قدرت الهی است که چراغ وجود او را در تندباد حوادث نگاه داشت تا پرتو علوم و معارف اسلاف را به اخلاف رسانید و هر چه از آثار علوم عقلی و نقلی بعد از دوره فترت می بینم از برکات وجود وی و دست

پروردگان و تلامیذش از قبیل آقا محمّد بیدآبادی و ملّا محراب گیلانی و میرزا ابوالقاسم مدرّس خاتون آبادی و ملّا مهدی نراقی و امثال ایشان است.(1)

خواجوئی در پایان رساله "الفصول الاربعه" می نویسد: "سوّدتها فی أوان وزمان