ریاض العلماء و حیاض الفضلاء صفحه 161

ابن حمزه

عنوان مزبور به گروهی از علما گفته می شود. اغلب اوقات از همه مشهورتر، شیخ ابو جعفر ثانی طوسی(1) است که از متأخران از علما بوده و مؤلف کتاب الوسیله(2) و کتاب های

دیگر در فقه است. یعنی شیخ امام، عمادالدین ابو جعفر محمد بن علی بن حمزه طوسی مشهدی، فقیه بنام است. و این عالم را به اختصار، محمد بن حمزه هم گفته اند. و موقعی

اظهار شده است که وی بدون واسطه یا با واسطه از شیخ روایت می کند و کسی است که نماز جمعه را حرام می دانسته و نظریه او در ضمن نماز جمعه نقل می شود. مترجم حاضر غیر از ابویعلی بن حمزه جعفری است که خلف شیخ مفید بوده است و به نام او هم اکنون اشاره می شود. گرچه برخی هر دو تن را یکی دانسته است.

و گاهی عنوان مزبور متوجه به شیخ با جلالت حسن بن حمزه حلبی است.

و گاهی عنوان فوق بر سید اجل ابو یعلی محمد بن حسن بن حمزه جعفری، مؤلف کتابها و خلیفه شیخ مفید «ره» و جانشین اوست. و بعضی هم او را شاگرد شیخ طوسی گفته اند با آن که شیخ طوسی، شاگرد مفید است. لیکن قولی که به صحت نزدیک تر، آن است که ابو حمزه جعفری شاگرد مفید است.

در باب الف، ذیل ترجمه ابن نوبخت به نام وی، اشاره کردیم. و همچنین در اول کتاب به نقل از کتاب اللمعه فی صلوه الجمعه نواده شیخ علی کرکی از وی یاد آوری نمودیم. در هر حال، مترجم حاضر، از متکلمان و فقها است و این هر دو فن را با کمال مهارت دارا بوده و پایه ریزی کرده است. و به گفته نجاشی در رجال و گفته علامه در الخلاصه و دیگران، مترجم حاضر در روز شنبه 16 ماه مبارک رمضان سال 463ه . ق درگذشت و درخانه خود مدفون شد.

دانشوری گفته است: ابو جعفر ثانی متأخر، مؤلف وسیله و شاگرد شیخ طوسی است. لیکن به طوری که ایراد خواهد شد، این نظریه بیرون از دقت است و در ترجمه او