چلچراغ شیراز: تحلیلی از قیام احمدبن موسی و برادران امام رضا علیه السلام صفحه 54

دیدار ساده ای نبود، مأمون دچار وحشت شد. به ویژه هنگامی که فهمید عدّه زیادی از شیعیان و علویان از هر دیاری که کاروان احمد بن موسی می گذرد، به آن می پیوندند، دستور داد از عزیمت کاروان جلوگیری کنند(1) و برادران امام را بکشند. این پیام را هنگامی عامل مأمون در فارس دریافت کرد که کاروان به حوالی شیراز رسیده بود و همزمان با لشگر کشی «فتلغ خان»(2) حکمفرمای «فارس» خبر شهادت امام رضا علیه السلام منتشر شد. احمد بن موسی علیه السلامبا شورایی متشکل از برادران و یارانش به بررسی حوادث و شرایط پرداختند و دریافتند تنها راهی که دارند، مبارزه است.

جغرافیای تاریخی قیام

خط سیر حرکت احمد بن موسی علیه السلام، یکی از راه های متداول آن زمان بود.(3) راهی که برادر بزرگوارش حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام پیش از وی، آن را تا مرو پیمود(4). این راه، از مدینه به بصره و از طریق سوق الاهواز به فارس می رسید و سپس از راه کویر به نیشابور، طوس، سرخس و مرو پایان می گرفت. مبدأ قیام احمد بن موسی علیه السلام مدینه(5) و مقصدِ آن، خراسان (مرو) بود؛ هر چند در نتیجه پیکار با عامل مأمون در فارس، هرگز پای آن ها به خراسان نرسید.

شرح منزل ها و مسافت های میان مدینه تا بصره در منابع جغرافیایی آمده است. «اصطخری»، «ابن رُسته»، «جیهانی» و «قُدامه بن جعفر» منزل های میان مدینه تا

1- - سلطان الواعظین، شب های پیشاور، ص 115؛ فرصت الدوله، آثار العجم، ص 445.
2- - نام ترکی است به معنی بزرگ، معمولاً به عنوان لقب برای کسانی که به حکومت منصوب می شدند، به کار می رفته است.
3- - راه دیگر از مدینه به کوفه، بغداد و از طریق ناحیه جبال وارد سرزمین ایران می شد و از طریق ری، دامغان، نیشابور، طوس و سرخس به مرو می رسید.
4- - حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام در سال 200 هجری برابر خط سیری که مأمون تعیین کرده بود، از مدینه عازم مرو شد. زمان حرکت احمد بن موسی علیه السلام را می توان حدود اواخر سال 202 تا اوایل سال 203 تخمین زد. ن.ک. جلیل عرفان منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا علیه السلام ، ص 12 به بعد.
5- - برخی از منابع، مبدأ حرکت احمد بن موسی علیه السلام را از بغداد نوشته اند، امّا درست آن، مدینه است.