چلچراغ شیراز: تحلیلی از قیام احمدبن موسی و برادران امام رضا علیه السلام صفحه 70

متداول بوده است.(1)

مسیر حرکت کاروان

اثبات مبدأ حرکت کاروان احمد بن موسی علیه السلام از بغداد و یا مدینه در تعیین محل شهادت و یا مدفن احمد بن موسی علیه السلام و یارانش نقش تعیین کننده ای ندارد اما این که احمد بن موسی علیه السلام از مبدأ حرکتِ خود به سمت خراسان، از فارس گذشته و در نبرد در شیراز به شهادت رسیده و کاروان دیگر به قافله سالاریِ حضرت معصومه علیهاالسلام از مبدأ حرکت خود به سمت خراسان در حوالی قم به شهادت رسیده است، دو موضوع صددرصد جداگانه به نظر می رسد که بیشتر مورّخان بر آن تأکید دارند.

با وجود این، یکسان تلقی کردن مسیر حرکت کاروان حضرت معصومه علیهاالسلام و کاروان احمد بن موسی علیه السلام باعث شده است که برخی از نسب شناسان نظیر «ابوالحسن علی زید بیهقی» معروف به «ابن فندق» (درگذشته به سال 566) در لباب الأنساب و ألقاب الأعقاب، خط سیر حرکت احمد بن موسی علیه السلام را بغداد، ری، قم و خراسان قلمداد کنند و به نظر می رسد کسانی نیز که همین مسیر را برای حرکت کاروان احمد بن موسی علیه السلامنقل کرده اند، متأثر از بیهقی بوده اند و یا به تبعیت از وی همین نظریه را مطرح ساخته اند.(2)

صاحب جامع الأنساب می نویسد: «و لمّا وصلوا إلی قمّ حاربهم عاملها من قبل

المأمون و استشهد منهم جماعه و دفنوا هناک و لمّا دخلوا الری حاربهم عسکره وقتلوا منهم ولمّا وصلوا إسفراین من ناحیه خراسان و..»..(3) یعنی: کاروان در مسیر راه

1- - روی هم رفته عبور کاروان از بغداد به عنوان مبدأ و یا مسیر حرکت غیر محتمل به نظر می رسد.
2- - بعنوان نمونه بنگرید به: محمد هاشم خراسانی، منتخب التواریخ، ص 552؛ محمد جواد نجفی، ستارگان درخشان، ج 9، ص 82؛ خزاعی، بحرالأنساب، ص 72 و مقایسه کنید با: مجلسی، بحار الأنوار، ج 11، ص 376؛ میرزا حسن فسایی، فارسنامه، ص 154؛ قزوینی، نزهه القلوب، ص 385.
3- - محمد علی روضاتی، جامع الأنساب، ص 79؛ سید محمد امین، اعیان الشیعه، ج 3 ، ص 192.