مهارت معلمی صفحه 148

6. پرسش و پاسخ

یکی از شیوه های مهم انتقال مفاهیم، ارائه مباحث با طرح سؤال است که این کار عطش مخاطب را برای فهم درس بیشتر می کند. همچنین دانش پژوهان با این روش و طرح سؤالات دقیق و سازنده خود در بین مباحث، استاد را در ارائه بحث و روشن نمودن همه زوایای آن کمک می کنند.

قرآن کریم به مسئله سؤال و جواب بسیار اشاره کرده است: گاهی با کلمه «هل»، گاهی با کلمه «أ» همزه استفهامی (أ)، گاهی با کلمه «من»، گاهی با کلمه «أنّی»، گاهی با کلمه «أینَ»، گاهی با سؤال توبیخی و... .

پیامبر گرامی اسلامn فرمودند: «علم گنجینه است و کلید آن پرسش است. بپرسید تا خدا بر شما رحمت آرد که خدا در کار علم چهار کس را پاداش می دهد؛ پرسنده و آموزگار و شنونده و کسی که دوستدار ایشان است.»(1) امام صادقA فرمودند: «هلاکت و بدبختی مردم برای این است که نمی پرسند.»(2)

طرح سؤال فواید بسیاری دارد؛ از جمله کسب معلومات، رشد علمی استاد، شناخت روحیات مخاطبین، تقویت ارتباط با مخاطبین، برطرف شدن خجالت، غرور و تکبر. کسی که چیزی را نمی داند ولی سؤال نمی کند، یا گرفتار غرور و تکبر است یا گرفتار خجالتِ ناروا.

البته برخی افراد از طرح سؤال، هدف و انگیزه منفی دارند، که معلم باید مراقب باشد؛ مانند به چالش کشیدن، بهانه جویی، خودنمایی و اظهار فضل، تحقیر و تمسخر استاد، ایجاد شک و تردید در دیگران.

امام صادقA فرمود: « سَلْ تَفَقُّهاً وَ لا تَسْألْ تَعَنُّتاً؛ برای فهمیدن سؤال کن، نه برای خودنمایی و بهانه جویی.»(3) کلمه «عنت» به معنای سختی است؛ یعنی هدف شما از سؤال به سختی کشاندن استاد نباشد.

1- . قَالَ رَسُولُ اللَّهِn: «الْعِلْمُ خَزَائِنُ وَ مِفْتَاحُهَا السُّؤَالُ، فَاسْأَلُوا یَرْحَمْکُمُ اللَّهُ فَإِنَّهُ یُؤْجَرُ فِیهِ أَرْبَعَهٌ، السَّائِلُ وَ الْمعلم وَ الْمُسْتَمِعُ وَ الْمُحِبُّ لَهُ» (نهج الفصاحه (مجموعه کلمات قصار حضرت رسولn)، ص581).
2- . «إِنَّمَا یَهْلِکُ النَّاسُ لِأَنَّهُمْ لَا یَسْأَلُونَ». (کافی، ج 1، ص 40).
3- . الکافی، ج 6، ص 381.