مهارت معلمی صفحه 156

سخنران باید در برنامه اش از حرکات دست استفاده کند، شکی نیست؛ چراکه این کار توجه دانش پژوهان و مخاطبان را بیشتر جلب می نماید؛ اما به غیر از تکان دادن دست، تناسب در حرکات هم لازم است. به عنوان مثال، اگر سخن از به چاه افتادن یوسف است، باید دست خود را به سمت زمین و اگر سخن از معراج پیامبرn است، باید دست خود را به آسمان بلند کرد.

11. تناسب جمله ها و ریتم واژه ها

اگرچه بیان عادی و ساده در بسیاری از موارد مناسب و مؤثر است، اما در برخی موارد و مباحث، ریتم واژه ها و چینش کلمات و رعایت سجع می تواند مؤثرتر باشد؛ به ویژه در شروع کلاس و مطلع سخن.

معارف قرآن کریم، در برخی موارد با بیان آهنگین و مسجع ادا شده است؛ مثلاً سوره حمد دارای ریتم خاصی است. آخر کلمات سوره حمد با کلمات «رحیم»، «عالمین»، «یوم الدین»، «نستعین»، «مستقیم»، «ضالّین» و آخر سوره توحید، با کلمات «احد»، «صمد»، «یلد» و «یولد» دارای ریتم است. در سراسر قرآن کریم، این هنرمندی، دیده می شود.

در دعای جوشن کبیر - که هزار نام از اسمای حسنای خداوند متعال در آن است - همین که به اوصافی از خداوند می رسیم که آخر آن حرف «ب» است، می گوییم: «یا حبیب»، «یا طبیب»، «یا قریب»، «یا رقیب»، «یا حسیب»، «یا مهیب»، «یا مثیب».

و همین که به حرف «ل» می رسیم، قالب ها را حرف «ل» تعیین می کند: «یا مسهل»، «یا مفصل»، «یا مبدل»، «یا مدلل»، «یا منزل»، «یا منول»، «یا مفضل»، «یا مجزل» و همچنین حروف دیگر.

یاد آوری این نکته ضروری است که منظور از مسجع بودن، توجه صرف به آهنگ الفاظ نیست؛ بلکه در کنار ریتم واژه ها، معنا نیز باید مد نظر باشد و در برخی از شرایط خاص، خوب است که مطالب به صورت آهنگین و با ریتم ادا شود.

12. رعایت تناسب مکان ها و زمان ها

زمان و مکان، دو عنصر مؤثر در آموزش و تربیت است. اینکه در چه زمانی، چه کلاسی و چه موعظه ای داشته باشیم و در چه مکانی، چه حرفی و چه پیامی بدهیم، مسئله مهمی است. اسلام