امام بخاری و جایگاه صحیحش صفحه 87

پس از آن که امام بخاری به بخارا آمد، ذهلی به امیر بخارا خالد بن احمد نوشت: همانا این مرد سخنی بر خلاف سنت را اظهار نمود. کتاب ذهلی به اهل بخارا خوانده شد و مردم گفتند: ما از او جدا نمی شویم و امیر بخاری را امر کرد تا از بخارا خارج شود و او نیز به بیکند رفت و مردم در مورد او دو گروه شدند: گروهی از حزب او و گروهی مخالف وی. (1)

برخی، از امام بخاری در مورد اختلافی که بین او و ذهلی پیش آمده سؤال کردند و بخاری گفت: چه قدر محمد بن یحیی بر علم حسد می ورزد در حالی که علم رزقی است که خداوند به هر که دوست دارد عطا می فرماید. (2)

سبکی در دفاع از بخاری می گوید: وقتی بخاری به نیشابور وارد شد، ذهلی به مردم گفت: به نزد این مرد صالح بروید و از او حدیث بشنوید و مردم نیز رفتند تا این-که در مجلس ذهلی خلل ظاهر شد و ذهلی پس از آن، نسبت بخاری حسد ورزید و در مورد او سخن گفت. سبکی دو مرتبه این سخن را تکرار کرده است. (3)

اولاً چنان که ذکر شد این تنها ذهلی نیست که مخلوق دانستن لفظ را مذمت کرده است، بلکه احمد بن حنبل شدید تر از ذهلی با این مسأله برخورد کرده است و امام بخاری نیز با صراحت به مخلوق بودن لفظ اعتراف و تأکید کرده است. بنابر این، متهم کردن ذهلی چندان به جا نیست.

همچنین اگر بخاری آن همه احادیث در حفظ داشته و از بیش از هزار شیخ، از هر کدام بیش از ده هزار حدیث نوشته است، نیازی به ذهلی و حدیثش نداشت که از او با تدلیس در صحیحش حدیث روایت کند و به خصوص اگر در واقع او در حق بخاری

1- سیر اعلام النبلاء ذهبی، ج 12، ص 464.
2- طبقات الشافعیه الکبری، ج 2، ص 167؛ سیر اعلام النبلاء، ج 12، ص 457.
3- طبقات الشافعیه الکبری، ج 2، ص 167.