اندیشه سیاسی، اجتماعی امام خمینی رحمه الله صفحه 212

صاحب جواهر در جواهر الکلام، فاضل در خزائن الاحکام، شیخ انصاری در مکاسب، بحرالعلوم در بلغه الفقیه، مدرس در اصول تشکیلات عدلیه و بروجردی در الهدایه الی مقام الاولیه، اعتقاد دارند که بر اساس دلایل عام، فقیه در تمام امور حکومتی که پیامبر(صلی الله علیه و آله) و امام معصوم(علیهم السلام)، ولایت و اختیارات داشته است، ولایت و اختیارات دارد، مگر آنکه دلیل خاصی وجود داشته باشد و امری از این اختیارات را استثنا و خارج کرده باشد. (1)

3- 9. سیر تطور نظریه ولایت فقیه در عصر غیبت

اشاره

در پایان این بحث، بجاست که در سیر تطور ولایت فقهی مروری اجمالی کنیم و به بیان دیدگاه های گوناگونی که هر کدام در پی چالش های عصر خود نظریه هایی را در زمینه نسبت ولایت سیاسی با حکومت وقت خودشان مطرح کرده اند. شاید بتوان رهیافت فقهای شیعه از شروع عصر غیبت (سال 329ق) تا امروز را به چهار پارادایم کلی تقسیم کرد که به اختصار عبارت انداز:

الف) عصر تقیه فقیه

مهم ترین ویژگی این دوره (قرن چهارم تا دهم هجری) «شکوفایی حقوق فردی» است. این مرحله که برخی از آن به «عصر فقه خصوصی» یا «عصر سلطنت غصبی» نام می برند، عصر عزلت و تقیه فقهای شیعه در زندگی سیاسی بود.

یکی از سؤالات محوری درخصوص وضعیت اندیشه سیاسی در این دوره، که این است فقهای شیعه با وجود ژرف نگری ها در بسیاری از مسائل فردی و جزئی، چرا در مسائل فقه عمومی و حکومتی به اجتهاد و تحقیق نپرداخته اند؛ آیا از نظر