اندیشه سیاسی، اجتماعی امام خمینی رحمه الله صفحه 321

آن در علم فلسفه یا الهیات نیست. پنجم: حق فقهی و حقوق بشر: حق در اصطلاح فقهی مجعول شرعی با شاخص هایی مانند قابلیت نقل، انتقال و اسقاط است؛ اما در گفتمان حقوق بشر معاصر، حق به معنای امتیازی در جهت منافع و مصالح آن کسی است که ثبوت آن، منشأ عقلی یا عقلایی دارد که نمی توان آن را اسقاط کرد. ششم: حق و سلطنت: حق، سلطنت نیست؛ اما با سلطنت (سلطنت اعتباری) رابطه دارد. حق. منشأ سلطه اعتباری و قانونی است و عین آن نیست؛ همان طور که ملک هم منشأ سلطه اعتباری و قانونی است، اگرچه در حقوق مدرن معاصر، ملک هم حق نامیده می شود.

از مجموع تعاریف شش گانه می توان نتیجه گرفت که حق در برابر تکلیف محل بحث است که به معنای امتیاز داشتن(حق داشتن) بر کسی یا چیزی که لازمه آن تکالیف است. (1)

3. مفهوم تکلیف

تکلیف به معنای وظیفه، واجب، ضرورت و موظف کردن در مقابل تعالیم الهی و تبعیت از امر و نهی پروردگار است. (2) در اندیشه سیاسی امام، معیار و ملاک رفتار سیاسی فایده مندی و سودآوری به معنایی که فایده گرایان مطرح می کنند، نیست؛ بلکه به معنای ادای تکلیف و وظیفه الهی است.

آنچه مطلب را سهل می کند، آن است که در راه وظیفه و ادای تکلیف، رنج و زحمت مهم نیست. (3) ما باید به تکلیف خود عمل کنیم؛ نتیجه حاصل

1- (1) . ر.ک: سیف الله صرامی، حق، حکم و تکلیف، ص31 - 37.
2- (2) . ر.ک: عبدالله جوادی آملی، حق و تکلیف، ص238.
3- (3) . امام خمینی، صحیفه امام، ج2، ص157.