کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد صفحه 131

فصل سوم فی العله و المعلول

اشاره

کلّ شیء یصدر عنه أمر إمّا بالاستقلال أو لانضمام فإنّه علّه لذلک الأمر و الأمر معلول له.

مسأله اول در تعریف علت و معلول گوید: هر چیز تنها یا با ضمیمه که از او چیز دیگری پدید آید، آن چیز اول را علت گویند و دویم را که از او پدید آمده معلول.

و آن علت که تنها و باستقلال اثر کند علت تامه گویند و آنکه بضمیمه باشد علت ناقصه و مقصود از تعریف شرح لفظ است وگرنه معنی علت و معلول بدیهی است و هر کس از عوام و خواص و طفل و بالغ آن را تعقل کرده است هر چند اسم آن را نداند.

علت های چهارگانه

و هی فاعلیّه و مادّیّه و صوریّه و غائیّه.

مسأله دویم-علت بر چهار قسم است چون یا جزء معلول است یا خارج از آن و جزء یا علت مادی است و یا صوری و خارج یا فاعلی و یا غائی.

علت مادی آن جزء است که با وجود آن معلول بالقوه موجود باشد مانند چوب و تخته برای تخت و صورت آن جزء است که چون موجود شود معلول بالفعل موجود می گردد مانند هیئت تخت و علت فاعلی علتی است که تأثیر میکند و وجود می دهد و غائی آنکه تأثیر فاعل توقف بر آن دارد مانند نجار که فاعل است و توقع مزد غایتی، که او داشته است یا نشستن روی تخت که غایت خود معلول است. البته حوادث