کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد صفحه 138

نیاید چون در غیر متناهی در مقابل هر واحدی واحدی موجود است مگر آنکه بگوئیم غیر متناهی محال است و یکی کم می آید.

پس از این دو اصل، بدلیل متن کتاب می پردازیم. خواجه فرمود اگر ما سلسله فرض کنیم غیر متناهی از ممکنات که واجب الوجود در آن ها نباشد چون همه ممکنند محال است بی علت موجود شوند و البته واجب بالغیر میان آنها نخواهد بود پس اصلا وجود این ممکنات غیر متناهی محال است و ناچار باید علتی باشد که بذات خود موجود باشد و طرف واقع شود یعنی غیر متناهی بوجود او قطع شود و متناهی گردند و این دلیل مبنی بر اصل اول است که گفتیم هر صفت عرضی باید منتهی بذاتی شود و امثله برای آن ذکر کردیم.

برهان تطبیق

و للتّطبیق بین جمله قد فصل منها آحاد متناهیه و أخری لم یفصل منها.

دلیل دویم است بر ابطال تسلسل و مبنی بر اصل دویم که گذشت و آن را برهان تطبیق گویند.

تقریر دلیل چنین است چون سلسله غیر متناهی باشد مانند صفی از مردان غیر متناهی و سلسله دیگر مقابل آنان از زنان غیر متناهی که چون آن ها را با هم تطبیق کنیم بازای هر مردی زنی موجود است آنگاه آحاد متناهی از یک سلسله جدا کنیم مثلا از زنان، و از مردان چیزی جدا نکنیم و با هم تطبیق کنیم چون هر دو غیر متناهی هستند باز در برابر هر مردی زنی خواهد بود و چون از زنان کاسته شده است بعضی مردان بی زن خواهند بود و اگر زیاده و نقصان در آنها یافت شده و عده مردان بیش از زنان باشد متناهی بودن هر دو ثابت میشود زیرا که دو غیر متناهی هرگز یکی بیش از دیگری نیست.

و لأنّ التطبیق باعتبار النّسبتین بحیث یتعدّد کلّ واحد منهما