کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد صفحه 229

حدوث اجسام

چون متکلمان عصر اول بغیر جسم و حالات آن فکرشان نمیرسد بلکه بعضی خدای تعالی را هم جسم یا در جهت میدانستند و میگفتند دیده میشود تنها دلیل بر حدوث اجسام آوردند اما حقیقت این است که همه ما سوی اللّه حادث است خواه جسم باشد یا غیر جسم و حالات جسم و متکلمان متأخر بر این متفقند هر چند دلیل حرکت و سکون خاص جسم است.

گفتند اجسام یعنی عالم متغیر است و هر متغیر حادث پس عالم حادث است و این دلیلی صحیح است هم حکیم و هم متکلم آن را میپذیرد و آن ذات که تغییر نمیپذیرد ذات پروردگار است.

متغیر بودن عالم را بالضروره مشاهده میکنیم: فلکیات که پیوسته در حرکتند و قدیم تعالی از حرکت منزه است و عناصر را هم متحرک و متغیر می بینیم باتصال و انفصال و تبدیل صورت و ترکیب و تفصیل و تجزیه و غیر آن.

اما متکلمان بتقریری سخت مستمسک گشتند برای آنکه در مقام جدل بر خصم فائق آیند که اگر کسی گوید مثلا در ورای فلک الافلاک یا زیر طبقه هفتم زمین جسمی است بی تغییر و آن قدیم است جواب دهند که آن هم حادث است چون هر جسمی اگر به هیچ وجه تغییر نکند البته از سکون خالی نیست.

اگر متحرک است تغییر مکان داده است و اگر ساکن است بودن او در زمان دوم در مکان اول هم حالتی حادث است و تغییر بمعنی پیدا شدن حال حادث است.

اما آنکه چرا متغیر را حادث باید شمرد چنین استدلال کردند که اگر جسمی قدیم باشد تغییراتی که بر او عارض میشود غیر متناهی خواهد بود و غیر متناهی باطل است چنانکه در تسلسل گذشت.

و الأجسام کلّها حادثه لعدم انفکاکها من جزئیّات متناهیّه