نماز معلولان بر اساس فقه شیعه صفحه 24

تَدَعُ الصَّلَاهَ عَلَی حَالٍ فَإِنَّ النَّبِی ص قَالَ الصَّلَاهُ عِمَادُ دِینِکُمْ:... حضرت پاسخ دادند نماز را در هیچ حالتی ترک نمی کند که پیامبر صلی اللّه علیه و آله فرمود نماز ستون دین شما است.»(1)

از نظر سند، این روایت هرچند که به صورت مضمره نقل شده، ولی مورد اعتماد شیخ کلینی در کافی(2) و همچنین شیخ طوسی در تهذیب(3) بوده و در کلام فقها نیز بسیار نقل شده(4)

و مورد ارجاع بوده، چراکه بعید است زراره از غیر معصوم سؤال کند، و لذا ظن قوی وجود دارد که مخاطب وی، معصوم بوده است. خصوصاً اینکه در نقل شیخ طوسی در تهذیب، به نام امام تصریح شده و به صورت «زراره عن ابی عبداللّه ع» آمده و مضمره نیست. بنابراین صحیحه خواهد بود که در کلام فقها نیز با نام صحیحه از آن یاد شده است.(5)

از نظر دلالت نیز هرچند روایت در باب مستحاضه آمده، اما یقین داریم که مستحاضه خصوصیتی در این رابطه ندارد(6) که بگوییم فقط مستحاضه نماز را در هیچ حالتی ترک نکند. بلکه این خصوصیت نماز است که نمی بایست در هیچ حالتی ترک شود.

بنابراین می توان گفت این حکم (قاعده یا اصطلاح) هم طبق مفاد روایت است، و هم اجماع بر آن وجود دارد که نماز در هیچ حالی ترک نمی شود و در همه حالات واجب است. استناد امام به روایتی از رسول خدا(ص) تأکید بر این است که نماز اهمیت دارد و در هیچ شرایطی نباید ترک شود.

ب و ج: قاعده میسور و ما لا یدرک کله

معمولاً نویسندگان کتب قواعد فقهیه، مفصلاً به قاعده میسور پرداخته؛ برخی از فقها آن را پذیرفته، و برخی نیز رد کرده اند. اینجا به مناسبت بحث از توانایی نمازگزار، به اختصار به آن می پردازیم. مفاد قاعده این است که وقتی، شارع به چیزی که مرکب از اجزاء و شرایط و موانعی است امر کرد، ولی برخی از اجزاء و شرایط یا ترک برخی از موانع، مقدورِ مکلف نبود، طبق این قاعده، وجوب مابقی اجزاء و شرایط، باقی است؛(7) البته به شرطی که آن مابقی، عرفاً میسور همان واجب باشد. در حالی که مقتضای حدیث رفع و...، برائت نقلی و عقلی است. اما دلایل خاصه دیگری وجود دارند که می گویند: واجب است همان مقدار میسور و ممکن انجام گیرد.

اکنون به ادله «قاعده میسور» یا «ما لا یدرک کله» از جمله دو دلیل اصلی این دو قاعده می پردازیم:

1- . حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، ج2، ص373، کتاب الطهاره، ابواب الاستحاضه، باب1: انواع...، ح5.
2- . کلینی، ابوجعفر، محمد بن یعقوب، الکافی، ج3، ص99، کتاب الحیض، باب النفساء، ح4.
3- . طوسی، ابوجعفر، محمد بن حسن؛ تهذیب الأحکام، ج1، ص173، کتاب الطهاره، بَاب7: حکم الحیض...، ح68.
4- . به عنوان نمونه: نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج3، ص377 و....
5- . به عنوان نمونه: حکیم، سید محسن طباطبایی، مستمسک العروه الوثقی، ج4، ص382 و....
6- . خویی، سید ابوالقاسم موسوی، موسوعه الإمام الخوئی، ج3، ص375: «للقطع بعدم خصوصیه للمستحاضه فی ذلک».
7- . بجنوردی، سید حسن بن آقا بزرگ موسوی، القواعد الفقهیه، ج4، ص127.